دسته بندی | برنامه ریزی شهری |
بازدید ها | 1 |
فرمت فایل | doc |
حجم فایل | 820 کیلو بایت |
تعداد صفحات فایل | 186 |
فهرست مطالب
عناوین صفحه
چکیده 1
فصل اول
1-1 مقدمه 2
1-2 مهاجرت کمک به جریان توسعه یا سدی در مقابل آن 2
1-3 بیان مسأله 4
1-4 مروری بر تأثیرات برنامه های عمرانی (1356-1327) در روند مهارجت روستائیان
به شهرها 6
1-4-1 برنامه اول عمران (1345-1327) 7
1-4-2 برنامة دوم عمرانی (1344-1331) 7
1-4-3 برنامة سوم عمرانی (1346-1342) 7
1-4-4 برنامه چهارم عمرانی (1351 – 1347 ) 8
1-4-5 برنامه پنجم عمرانی (1356-1352) 9
1-5 : اهمیت موضوع 10
1-6 : دلایل انتخاب موضوع 12
1-7 : تعاریف عملیاتی 13
1-7-1 : روستا 13
1-7-2 : مهاجرت 13
1-7-3 : فعالیت های عمرانی 14
1-7-4 : فعالیت های اقتصادی 14
|
1-7-5 : واگذاری زمین در روستا 14
1-8 : محدودة تحقیق 14
1-8-1 : معرفی اجمال شهرستان کرج 14
1-8-2: موفقیت شهرستان کرج 14
1-8-3 : توسعه و رونق اقتصادی شهرستان کرج 15
1-8-4 : جمعیت شهرستان کرج 16
1-8-5 : وضعیت آب و هوای شهرستان کرج 18
1-8-6 : موقعیت ، حدود و جغرافیایی بخش اشتهارد . 18
1-8-7 : منابع آب بخش اشتهارد 19
1-8-8 : وضعیت آب و هوا 20
1-8-9 : اسامی روستاها بخش اشتهارد . 20
1-8-10 : فعالیت اقتصادی روستائیان بخش اشتهارد 20
1-9 : محدودیت های تحقیق 21
فصل دوم
2-1 : مقدمه 22
2-2 : االگوی مهاجرت روستایی در ایران 22
3-2-1 : مهاجرت دائمی 22
3-2-2: مهاجرت فصلی 22
2-3 : مهاجرت از بعد مرزهای سیاسی داخلی و خارجی 23
2-4: انگیزه مهاجرت داخلی 23
2-5 : برخی از علل مهاجرت روستا به شهر 23
2-5-1 : عوامل اقتصادی 23
|
2-5-2 : علل اجتماعی 24
2-5-3 : علل طبیعی 24
2-5-4 : خدمات عمرانی و زیر ساخت ها 24
2-6 : برخی دلایل استقرار بخشی روستائیان 25
2-6-1 : اقتصادی 25
2-6-2 : اجتماعی و روانی 25
2-7 : انواع مهاجرت از بعد مکانی 25
2-7-1 : مهاجرت از روستا به شهر 26
2-7-2 : مهاجرت از روستا به روستا 26
2-7-3 : مهاجرت از شهر به روستا 26
2-8 : جایگاه امور زیربنایی در توسعه روستایی 27
2-9 : تشکیل جهاد سازندگی و توجه به امور ها پس از انقلاب . 28
2-9-1: وظایف و عملکرد جهاد در خصوص راه روستایی . 30
2-9-2 : عملکرد جهاد سازندگی در خصوص آبرسانی 30
2-9-3 : عملکرد جهاد در خصوص برق رسانی روستاها 31
2-10 : رویکرد های اساسی وزارت جهاد سازندگی 32
2-10-1 : توجه به اقشار فقیر روستایی 32
2-10-2 : توجه به زیرساخت های روستایی 32
2-10-3 : توجه به توسعه روستایی 33
2-11 : تاریخچه و روند مهاجرت روستائیان شهرها در ایران 33
2-12 : ابعاد مهاجرت روستائیان به شهرها 35
2-12-1 : بعد اول 35
2-12-2 : بعد دوم 36
|
2-13: سؤالات تحقیق 37
2-14 : مبانی نظری تحقیق 38
2-14-1 : نظریه تفاوت ها یا نظریة جذب و دفع 38
2-14-2: نظریه دگرگونی و توسعه 40
2-14-3 : نظریه فایده هزینه 41
2-14-4 : نظریة درآمد انتظاری 42
2-15 : مطالعات پیشین 44
2-15-1 : سابقة تحقیق در خصوص مشاغل غیر کشاورزی ، ( صنایع روستایی و مهاجرت) 44
2-15-2 : سابقة تحقیق در خصوص فعالیت های عمرانی و مهاجرت 46
2-15-3 : زمین و مهاجرت . 46
فصل سوم
3-1 : مقدمه 48
3-2: روش تحقیق و ابزار جمع آوری اطلاعات 48
3-3: ابزار جمع آوری اطلاعات 48
3-4 : اعتبار و روایی اندازه گیری 49
3-5 : روش های جمع آوری اطلاعات 49
3-5-1 : روش پیمایشی 49
3-5-2 : سند پژوهی 49
3-6 : جامعة آماری و جمعیت نمونه 49
3-7 : تحلیل داده ها 50
3-7-1 : جدول 50
3-7-2 : نمودار 51
|
3-7-2-1 : نمودار برداری . 51
فصل چهارم
4-1 : مقدمه 52
4-2 : توصیف و تحلیل داده ها 52
4-2-1 : شهرک صنعتی و اشتغال و مهاجرت 52
4-2-2 : هیأت 7 نفره اشتغال و مهاجرت 88
4-2-3 : دامداران اشتغال و مهاجرت 109
4-2-4 : تسهیلات و امکانات روستایی و مهاجرت 136
فصل پنجم
5-1 : نتیجه گیری 142
5-1-1 : شهرک صنعتی ، اشتعال و مهاجرت 142
5-1-2 : هیأت 7 نفره اشتغال و مهاجرت 142
5-1-3 : دامداران اشتغال و مهاجرت 143
5-1-4 : فعالیت های عمرانی و تسهیلات روستایی و مهاجرت 143
5-2 : پیشنهادات 143
5-2-1 : پیشنهادات در خصوص شهرک صنعتی و مهاجرت 143
5-2-2 : پیشنهادات در خصوص هیأت 7 نفره ومهاجرت 144
5-2-3 : یشنهادات در خصوص دامداران و مهاجرت 144
5-2-4 : پیشنهادات در خصوص عمران و تسهیلات روستایی و مهاجرت 145
پیوستها 146
چکیده :
پس از انقلاب اقدامات زیادی درخصوص بهبود شرایط زندگی روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنها به عمل آمده است در این راستا فعالتیهای انجام شده توسط ادارة جهاد کشاورزی شهرستان کرج در بخش اشتهارد مد نظر قرار گرفت در این تحقیق از روش تمام شماری استفاده گردید و پس از استخراج اطلاعات از پرسشنامه ها و تدوین آنها به این نتیجه رسیدیم که فعالیتهای متنوع اثرات یکسانی بر روند مهاجرت ندارند مثلاً شهرک صنعتی کوثر به مهاجرت پذیری برخی روستاهای اشتهارد کمک کرده است اقدامات هیأت هفت نفره مانع مهاجرت روستائیانی شده است که زمین دریافت کرده اند و اشتغال زائی خوبی برای افراد بی کار ایجاد کرده است . دامدارانی که مجوز بهسازی دریافت کرده بودند نیز اشتغال زائی خانوادگی خوبی را ایجاد کرده اند در ضمن با مقایسة روند مهاجرت در سالهای اخیر و طرح های اجرا شده در سه روستای این بخش این نتیجه حاصل شد که روستائی که طرح های زیادی در آن اجرا شده بود مهاجر پذیر تر بود و روستایی که طرح های کمتری در آن اجرا شده بود مهاجر فرست بود .
با محاسبة خالص مهاجرت روستاهای بخش اشتهارد با فرمول ریاضی به این نتیجه رسیدیم که در مجموع روستاهای این بخش دارای خالص مهاجرت منفی بوده ومهاجر فرست می باشند یعنی با وجود اشتغالزایی فعالیت های جهاد مهاجرت از روستاها ادامه یافتهاست و این فعالیت ها نتوانسته تمام روستائیان را منتفع گرداند .
1-1مقدمه:
در این فصل به رابطه بین مهاجرت وتوسعه اشاره ای مختصر نموده ایم. سپس بیان مساله را مطرح کرده ایم.
در قسمت بعدی سهم برنامه های عمرانی اجرا شده را قبل از انقلاب به طور مختصر شرح داده ایم تا سهم کم بودجه های عمرانی را به روشنی در زمان قبل از سال 1357 نشان دهیم.
اهمیت موضوع تحقیق نیز در ادامه آمده است پس از آن دلایل انتخاب موضوع را بصورت مختصر بیان نموده ایم.
تعاریف عملیاتی، محدوده تحقیق ومحدودیت های تحقیق از موارد قابل ذکری است که در این فصل گرد آمده است.
1-2 مهاجرت کمک به جریان توسعه یا سدی در مقابل آن:
روستا نخستین سکونت گاه بشری وبستر فعالیت های کشاورزی بوده است. به مرور زمان و با گسترش شهرها ساکنان روستاها بدلیل امکانات و زمینه های مناسب اشتغالی که در شهرها وجود داشت به سمت شهرها کشیده شدند.
مهاجرت به شهرها درآفریقا، آسیا وآمریکای لاتین با نرخ بی سابقه ای جریان دارد و دلیل عمده آن رکود اقتصادی در مناطق روستایی بوده است.
اگر با دیدی تاریخی به این موضوع نگاه کنیم متوجه می شویم با انجام فعالیتهایی که در محیط های روستایی صورت گرفته تغییراتی نیز در این محیط ها ایجاد شده است.مثلا با انجام برنامه اصلاحات ارضی تغییرات متفاوتی در محیط های روستایی مشاهده می شود تجربه اصلاحات ارضی هند نشان داد که فرد روستایی از این اصلاحات سودی نبرده ولی تجربه کشور کره جنوبی موضوع دیگری را نشان میدهد. لذا این تغیرات از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.برای بیان بهتر این موضوع به مثال دیگری اشاره می کنیم در کشوری ممکن است احداث راهها وبهبود شبکه سراسری باعث گردد روستائیان به راحتی به محل کار خود رفت و آمد کنندوسکونتگاه خود را تغییر ندهند ولی در کشور دیگر ممکن است باعث کاهش هزینه مهاجرت گردد وروستائیان تشویق به مهاجرت شوند.
عمران روستاها شامل فعالیت هایی از قبیل امور زیربنایی ،خدماتی،فرهنگی و... بوده وبعنوان جزئی از راهبرد توسعه روستایی قابل بررسی است.هدف بنیادین برنامه های توسعه روستایی همبسته بازسازی سبک زندگی روستایی از طریق فراهم آوردن امکانات زیربنایی اجتماعی و فیزیکی در مناطق روستایی است.علت مهاجرت کسانی که به شهر مهاجرت می کنند نه تنها شغل بلکه دسترسی به آموزش درمان ومسکن با کیفیت تر نیز هست لذا بهبود بخشیدن به شرایط زندگی که هدف توسعه روستایی همبسته است،باید تاثیر مهمی در جریان های مهاجرت داشته باشد. بعلاوه عده ای اعتقاد دارند که مهاجرت رشد اقتصادی را تحریک وتقویت می کند که تفکر آنهارا در مدل زیر نشان میدهیم.
حرکت نیروی کار از محیط فعالیتهای روستایی کم بازده به سمت بخش های نوین خدماتی وشهری
افزایش سطح متوسط درآمدها
تحریک رشد اقتصادی
و در نهایت پدیده مهاجرت به توسع کمک می کند چرا که رشد اقتصادی یکی از اجزاء توسعه است.
عده ای دیگر نیز اعتقاد دارند که مهاجرت برای مناطق روستایی وشهری زیان هایی را به دنبال داشته ورفاه اجتماعی را تقلیل داده است. که نحوه تفکر آنها را به شکل زیر نشان می دهیم.
با ازدحام جهت در مناطق شهری به علل مهاجرت (روستایی،سایرکشورها) وافزایش طبیعی جمعیت(افزایش طبیعی جمعیت بومی+جمعیت مهاجر،جمعیت مناطقی که در نتیجه آلودگی مناطق شهری، تمرکز ثروت ودرآمد وسرمایه انسانی، منافع فردی، زیان های وارده به مناطق شهری وروستایی،رفاه اجتماعی. الحاق به شهر جزء مناطق شهری محسوب می شوند و..)
آلودگی مناطق شهری
تمرکز ثروت و درآمد وسرمایة انسانی
منافع فردی
زیانهای وارده به مناطق شهری و روستایی
|
رفاه اجتماعی
مطالعاتی که در کشورهای مختلف ازقبیل(هند،کره جنوبی ، اندونزی ، ونزوئلا ، تانزانیا ، مالزی ، برزیل ، پاکستان ، لهستان و...)صورت گرفته است نشان می دهند که فعالیت های عمرانی و اقتصادی اثرات مختلفی بر روند مهاجرت داشته برخی از این فعالیت ها مهاجرت را افزایش می دهد و برخی دیگر ان را کاهش می دهند.
1-3 بیان مساله:
مطالعات روستایی از دیرباز مورد توجه پژوهشگران متعددی از جمله جامعه شناسان، جغرافی دانان واقتصاد دانان بوده است وهریک با ملاک های خود به روستا ومسایل آن نگریسته اند.
با مطالعه آثار این پژوهشگران می توان استعدادهای مناطق روستایی را شناسایی نمود و از این استعدادها در جهت توسعه روستا بهره برد.
مهاجرت از نقاط روستایی به شهرها واز نقاط کمتر توسعه یافته به نقاط توسعه یافته تر مشکلات خاصی ایجاد کرده ودر بسیاری از کشورها« پدیده مهاجرت» تبدیل با « مشکل مهاجرت »شده است(جوان ،1380)
تهران بصورت یک قطب مهاجرپذیر در قبل از سال 1365 ومهاجرپذیر ومهاجر فرست درسال 1375 ظاهر گردیده است(مقایسه سرشماری های عمومی نفوس ومسکن سالهای 65و75)
تهران بعنوان مرکز سیاسی کشور بیشترین امکانات زیربنایی تولیدی،خدماتی،توزیعی وتسهیلات اجتماعی ودرمانی را در خود جای داده است.بدیهی است در یک نگاه کلی تمرکز اغلب امکانات د رتهران چهره توسعه یافته ای را از آن در ذهن افراد منعکس می سازد. تهران حدود18% مهاجران کل کشور را در دهه 75-65 به سوی خود جلب کرده است. گروه عمده ای از دانشجویان در مراکز بخش دولتی وغیردولتی مشغول به تحصیلند حدود نیمی از اعضاء هیات علمی دانشگاههای دولتی در تهران زندگی می کنند.
از نظر خدمات درمانی = بهداشتی استان تهران به یک سطح استاندارد دست یافته است وبرای هر 1000 نفر 9/2 تخت بیمارستانی وجود دارد در حالی که در سطح کشور برای هر هزار نفر 73/1تخت وجوددارد. از نظر فرصت های اشتغال بویژه در زمینه صنعت 2/31 درصد کارخانه های بزرگ کشور در استان تهران مستقر شده است.
از نظر امکانات فرهنگی، تفریحی استان تهران در مقایسه با هر کدام از سایر استان های کشور وضعیت بهتری را دارا است(مجله برنامه و بودجه سال س 1376)
حال این سئوال پیش می آید که آیا با ارائه امکانات وخدمات بهتر به روستائیان وتوجه به مبدا (روستا) مهاجرت سیرنزولی خواهد گرفت یا خیر؟
عمران وتوسعه پدیده پیچیده ای است که دلالت بر یک مفهوم کلی می کند که خود ممکن است به عنوان رشد اقتصادی تفهیم گردد ویک مفهوم کیفی که خود میتواند به عنوان ایده خوشبختی وسعادت ورفاه عمومی مردم روستاها ارائه شود.رشد اقتصادی پدیده ای است که بوسیله افزایش درامد ملی ودرآمد سرانه قابل اندازه گیری است. افزایش درآمد سرانه رفاه وخوشبختی مردم را درپی دارد که ارتقاء مردم به استاندارد زندگی بالاتری شاخصه آن است. استاندارد زندگی هم یک تصور پیچیده ای است که اندازه گیری کمی ان مشکل است وشامل عوامل متعدد و مختلفی از قبیل سطح برخورداری مردم از امکانات عمومی مانند غذا، لباس،مسکن،بهداشت،آموزش وپرورش تفریحات سالم امنیت واقناع روحی می باشد.
هدف عمران وتوسعه روستایی به موازات افزایش تولید ودرامد شامل توزیع عادلانه درامد،افزایش اشتغال ،بهداشت ومسکن بهتر، تغذیه بهتر برای همه روستائیان ،توسعه وتعمیم موقعیت های آموزشی برای همه تقویت امور اداره بوسیله خود روستائیان از طریق تعاون وتفاهم، ریشه کن کردن فقر روستایی واعتلای عدالت اجتماعی درسطح روستاها می باشد(عبدالحمید خان،1345)
البته به موضوع فوق 2 ایراد وارد است.
اولا: عمران وتوسعه روستایی را نمی توان مترادف یکدیگر شمرد زیرا در این صورت به مشکلی بر می خوریم روستاهایی وجود دارد که طرح های عمرانی زیادی در آنها اجرا شده است در حالی که امروزه جمعیت کمی را در خود جای داده اند ویا خالی از سکنه شده اند. لذا طرح های عمرانی هیچ کمکی به فقیرترین وحاشیه ای ترین افراد که در توسعه روستایی بسیار مورد توجه هستند نکرده است (میردامادی،1384)
ثانیا: همیشه افزایش درامد سرانه ملاک خوشبختی مردم نیست.بلکه بایستی برابری در توزیع درآمدهانیز مدنظر قرار گیرد.مثلا ممکن است در کشوری درآمد سرانه بالا باشد ولی دهک هایی بیشترین درآمد را به خود اختصاص داده باشند وبه تعبیر دیگری گروه اندکی از افراد جامعه سهم نسبتا زیادی از درآمد کل را به خود اختصاص داده باشند(طبیبیان ،1382)
1-4مروری بر تاثیرات برنامه های عمرانی (1356-1327)درروند مهاجرت روستائیان به شهرها:
برنامه های عمرانی اجرا شده طی سالهای 1356-1327 متشکل از 2برنامه هفت ساله(برنامه اول ودوم عمرانی)وسه برنامه پنج سالهس (برنامه سوم تا پنجم عمرانی )بود.
1-4-1:برنامه عمرانی (1334-1227):
بخش کشاورزی 8/24 درصد از کل اعتبارات را به خود اختصاص داد وبعنوان یک اولویت مطرح گردید. در بخش کشاورزی عمران ناحیه ای در دشت مغان مدنظر بود.
راههای درجه یک ودو که به شهرها ختم می شد و ایجاد بنادر وایستگاههای راه آهن نیز به توسعه شهری کمک فراوانی کرد. درواقع اعتبارات تخصیص یافته به تجهیز وتوسعه شهرها مربوط بوده و میتوانست در امر مهاجرت روستائیان به شهرها موثر واقع شود. طی این دوره بحث « ملی کردن » صنعت نفت پیش آمد وانگلیس نیز نفت ایران را تحریم کرد ولذا پولی برای پروژه ها مهیا نشد وبرنامه اول به مدت دوسال اجرا شد.در این برنامه بخش معینی برای عمران روستاها وجود نداشت.
1-4-2 برنامه عمرانی دوم(1344-1331):
فصل کشاورزی وآبیاری 1/31 درصد از هزینه هارا دربرداشت که برای سد سازی واتمام پروژه های برنامه اول در نظر گرفته شده بود. در این دوره مکانیزاسیون کشاورزی مورد توجه قرار گرفت که در سالهای اتی نقش خود را نشان دادو باعث جانشینی ماشین بجای نیروی کار ودر نتیجه بیکاری روستائیان و در نهایت باعث مهاجرت های روستایی گردید.
در این دوره صنعت نساجی،صنعت قند وصنعت سیمان 4/77 درصد از اعتبارات هزینه شده فصل صنایع ومعادن راجذب کرده بودند بطور عمده در شهرها وحومه آنها احداث شدند که نیاز این کارخانه ها به نیروی کار به مهاجرت روستائیان انجامید.
تنها موردی که مختص به روستاها بود فعالیت عمران دهات واراضی بایر نام داشت.
در این برنامه 5/4 درصد از سهم بخش کشاورزی برای عمران 65000 ده (که بیش از 70% جمعیت کشور را در خود جای داده بود) هزینه گردید.
1-4-3 برنامه عمرانی سوم(1346-1342):
در این برنامه چرخش الگوی توسعه اقتصادی از محوریت بخش کشاورزی به مبنا قرار گرفتن صنعت را شاهد هستیم.
طی این برنامه شاهد افزایش بیکاری هستیم و در کل سیاست های تعیین شده نتیجه عکس داد(باری یر، 1363) کشاورزی و آبیاری 1/23 درصد از اعتبارات را به خود اختصاص داد.
از این مقدار 8/45 درصد مربوط به آبیاری و 2/54 درصد در جهت اجرای اصلاحات ارضی مصرف شد.
انجام اصلاحات ارضی در طول این برنامه که موجب مهاجرت هزاران روستایی به شهرها وتشدید رشد بخش خصوصی شد از یک سو نیروی کار ارزان برای فعالیت های اقتصادی در شهرها،اعم ازصنعت، ساختمان وخدمات را فراهم ساخت و از سوی دیگر بازارهای روستایی را به روی کالاهای وارداتی گشود.
در بخش صنعت هم اولویت این برنامه ورود واستقرار صنایع ساختمانی وکالاهای سرمایه ای وواسطه ای قرار داشت که برایند آنها جلب وجذب مهاجران روستایی بیشتر برای انبوه سازی وفعالیت های ساختمانی وگسترش فیزیکی شهری وتوسعه شهرنشینی بود.
در این برنامه عمران روستایی جزیی از بخش کشاورزی در نظر گرفته شد ولی جایگاه خاص ومعینی برای آن منظور نشده بود در مجموع در مورد عمران وتوسعه روستایی هدف مشخص وجامعی دنبال نمی شد.اگرسهم اعتبارات عمران روستایی(73/4 میلیارد ریال) را با سهم اعتبارات عمران شهری(2/7 میلیارد ریال) را با هم مقایسه کنیم درمی یابیم که عمران شهری اولویت بیشتری داشته است.
سرمایه گذاری عمرانی برای هر فرد روستایی 76 ریال بود که این مبلغ 40/1 سرمایه ای است که برای هر فرد شهری از طرف دولت سرمایه گذاری شده بود.این توزیع نابرابر به روشنی شکاف عمیق موجود بین شهر و روستا را نشان می دهد. این امر مشوق مهاجرت میلیون ها روستایی به شهرهامی شد بطوری که روند افزایش مهاجرت از سال 1345 به بعد شتاب گرفت.
د:برنامه عمرانی چهارم(1351-1347):
فصل کشاورزی ودامپروری از کل درصدهای پرداختی برنامه 1/8 درصد را کسب کرد.لذا سرمایه گذاری کافی برای توسعه بخش کشاورزی انجام نگرفت تا بدینوسیله وضع درآمد کشاورزان هم اندکی بهبود یابد زیرا اولین ومهمترین عامل موثر در مهاجرت روستائیان به شهرها کم درآمدی وسختی معاش آنان بود عمران شهری و ساختمان ومسکن دو فصلی بود که روی هم رفته تاثیر مستقیم و به سزایی در افزایش روند مهاجرت روستایی داشتند.چرا که ساختمان سازی که به نیروی کار ساده وبدون تخصص نیاز داشت کارگران خود را از میان مهاجران روستایی در شهرها جذب می کرد.
در این برنامه تاکید زیادی بر صنعتی شدن گردیده بود.ولذا دولت به ایجاد صنایع سنگین مانند کارخانه ماشین سازی تبریز واراک وذوب آهن اصفهان در نزدیکی شهرهای تبریز، اراک و اصفهان مبادرت نمود. یکی از شروط لازم برای تولید آن کارخانه ها تامین نیروی انسانی مورد نیاز بود لذا تحقق این امر مستلزم تشدید حرکت انتقالی جمعیت از روستا به شهر بود.
طی این برنامه فصل مجزایی با 9/8 میلیارد ریال بعنوان « نوسازی ده ها » در نظر گرفته شد.عمران روستایی در برنامه عمرانی چهارم از اهداف وسیاستهای نسبتا مشخص تری برخوردار بود ولی درآن به صورت بلندپروازانه ای برجنبه های رفاهی عمران روستایی تاکید شده بود و در نهایت در این برنامه عمران وتوسعه روستایی محدود به بعد فیزیکی عمران ده ها ومنحصر به ایجاد بعضی از تاسیسات شد.
1-4-5 برنامه عمرانی پنجم(1356-1352):
فصل کشاورزی و منابع طبیعی 6/6 درصد از کل اعتبارات برنامه را به خود اختصاص دادند که این میزان بودجه با توجه به جمعیت شاغل در بخش کشاورزی بسیاراندک بود. درمجموع می توان گفت که مقدار قابل توجهی از اعتبارات عمرانی این برنامه صرف اموری شد که افزایش روند جابجایی جمعیت از روستاها به شهرها را در پی داشت وسالهای دهه 1350دوره مهاجرت های شدید روستایی به شمار می آید زیرا دراین دوره از یک سو شاهد افزایش چشم گیر درامد کشوراز محل «فروش نفت» وسرازیر شدن درآمدهای اضافی به بخش های مختلف شهری هستیم که نتیجه آن احداث کارخانه های جدید وافزایش سهم اشتغال در بخش خدمات بود. از سوی دیگر با تشدید عملکرد عوامل جاذبه شهری در اثر ساخت وسازها وفعالیت های عمرانی در شهرهای بزرگ وقوت یافتن عوامل دافعه روستا به دلیل افزایش فشارهای جمعیتی مهاجرت های مذکور سرعت زیادی داشت.هر دو مورد فوق باعث روانه شدن سیل نیروی کار روستایی به شهرها بود.
سهم بودجه عمران ونوسازی روستاها از کل بودجه عمرانی 8/1 درصد بود.
در این برنامه تجهیز نیروی انسانی لازم ومواد مصالح مورد نیاز برای ایجاد راههای روستایی وگسترش شبکه انتقال نیرو به روستاها بسیار مشکل بود.
در سال 1355 صرفه جوئی در مصرف اعتبارات عمرانی آغاز شد ومحروم کردن روستاها آسانتر از همه جا بود.
لذا اغلب طرح های پیش بینی شده به اجرا در نیامد (مرتضوی تبریزی1383)
لذا ذکر این ضرب المثل در اینجا خالی از لطف نیست فقرا آخرین افرادی هستند که استخدام می شوند واولین افرادی هستند که اخراج می شوند( چمبرز ، 1997 )
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 همراه با تغییر نگرش کلی در سطح کشور برخورد با روستا ومسایل مربوط به ان دچار دگرگونی شد و با توجه به اهداف وماهیت انقلاب جهت گیری قانون اساسی برای رشد واعتلای جامعه انسانی تجدید سازمان وجهت گیری کل نظام در ابعاد مختلف اجتماعی ،فرهنگی ، وعدالت اجتماعی سازمان ها ونهادهای دولتی مختلفی تشکیل شدند که یکی از نهادهای تشکیل شده جهاد سازندگی بود(رکن الدین افتخاری،1370)
جهاد سازندگی بعنوان اصی ترین ارگان عهده دار وظایف دولت در توسعه روستاها ،سرمایه گذاری نسبتا قابل توجهی در زمینه های آموزشی،بهداشتی،کشاورزی وبطور کلی در زمینه ارائه خدمات زیربنایی انجام داده است. یکی از اهداف این گونه فعالیت ها کاهش نرخ مهاجرت روستائیان به شهرها می باشد. لذا در این تحقیق میزان دستیابی با این هدف مورد سنجش قرار خواهد گرفت.
در سال 1379 جهاد سازندگی ووزارت کشاورزی ادغام شدند و وزارتخانه جدید جهاد کشاورزی شکل گرفت.ازآنجا که هم اکنون نیز فعالیت های جهاد کشاورزی مرتبط با محیط های روستایی است و شهرک صنعتی کوثر که توسط اداره عمران جهادسازندگی شکل گرفته توسط اداره جهاد کشاورزی اداره می شود لذا از لفظ جهادکشاورزی بجای جهاد سازندگی در عنوان تحقیق استفاده گردید.
1-5 اهمیت موضوع:
اهمیت بررسی این موضوع از دو جهت قابل تامل وتوجه است.
1)توجه زیادی که پس از انقلاب اسلامی به عمران روستاها داده شده است.
2)مساله مهاجرت روستایی
توسعه اقتصادی تاریخی اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا با تغییر مکان نیروی کار از مناطق روستایی به مناطق شهری همراه بود(یعنی مهاجرت از مناطق کشاورزی به مناطق صنعتی)
در فاصله سالهای1940-1820حدود60 میلیون نفر اروپایی به آمریکا مهاجرت کردند(فیلیپ مارتین،1383)
ولی مهاجرت مازاد بر فرصت های شغلی هم نشانه توسعه نیافتگی کشورهای جهان سوم وهم عامل کمک کننده وبه عقب ماندگی این کشورهاست.(تودارو،1942)
مهاجرت های بی رویه در کشورهای جهان سوم اثرات سوئی را در نقاط مهاجر فرست (روستا)ومهاجر پذیر شهر بجا می گذارد.
اثرات منفی مهاجرت بر مبدا عبارتنداز:
1-کاهش نیروی کار در روستاها
2-افزایش دستمزد کارگران روستایی
3-رکود کشاورزی
4-کاهش کیفیت نیروی کار( ازطریق مهاجرت تحصیل کرده ترها)
مهاجرت باعث خروج افرادی از مناطق روستایی میشود که میتوانستند کشاورزی را نوسازی کرده وشیوه های جدید در آن بکار برند
(1975،Addo)
اثرات منفی مهاجرت بر مقصد عبارتند از:
1-افزایش تقاضا برای تسهیلات
2-افزایش قیمت زمین واجاره
3-کاهش دستمزدها از طریق افزایش عرضه نیروی کار
4-حاشیه نشینی
5-بیکاری وکم کاری و ..........
این موارد اهمیت مطالعه مهاجرت های روستایی را آشکار می سازد.
هدف بیشتر راهبردهای توسعه روستایی کند کردن آهنگ مهاجرت روستائیان به شهرهاست. از آنجا که اغلب روستانشینان به دلیل کمبود وشغل ویادرآمد مناسب مهاجرت می کنند، با افزایش فرصت های شغلی کشاورزی و غیرکشاورزی وبالابردن درآمد میتوان انتظار داشت که مهاجرت از نقاط روستایی کاهش یابد.
از گذشته دو راهبرد توسعه روستایی بکار گرفته شده است: یکی سیاست توسعه کشاورزی سرمایه بر و دیگری سیاست توسعه روستایی همبسته (الف)سیاست توسعه کشاورزی
تاپیش از نیمه دهه 1970 بیشتر برنامه های توسعه روستایی همان توسعه کشاورزی سرمایه بر بود. هدف این گونه برنامه ها افزایش تولید به کمک استفاده از تکنولوژی پیشرفته است بدون توجه به جنبه های اشتغال یا برابری. این برنامه ها در کاهش روند مهاجرت روستائیان به شهرها در حد گسترده ای شکست خوردند.یکی از دلایل که تکنولوژی جدید اشتغال اندکی را بوجود می آورد همراهی این برنامه ها با استفاده بیش از حد از روش ماشینی درکشتزارهای بزرگ بوده است. کشتزارهای بزرگ کارگر مزد بگیر استخدام می کنند وهدفشان به دست آوردن حداکثر سود است. این گونه کشتزارها اغلب می توانند بهره وری کار را افزایش دهند ولی به اندازه کشتزارهای کوچک خانوادگی اشتغال ایجاد نکرده وزمین زیادی را مورد استفاده قرارنمی دهند (Ishikawa.1978)
ب)توسعه روستایی همبسته:
این نوع سیاست شامل اصلاحات ارضی عرضه اعتبارات وامکانات فیزیکی وزیر بنایی بکارگیری تکنولوژی کاربر درکشاورزی بهبودبخشیدن به بهداشت وسلامت روستایی افزایش فرصت های شغلی غیرکشاورزی در مناطق روستایی و خط مشی های حمایتی در سطح ملی می شود.
این فعالیت ها تاثیرات مختلفی بر مهاجرت روستائیان دارند. ولی در مجموع می توان گفت این فعالیت ها می تواند فاصله توسعه ای بین شهر وروستا را کم کرده وانگیزه روستائیان را برای مهاجرت کمتر ووابستگی آنان را به روستا و فعالیت های روستایی بیشتر نماید.
دسته بندی | معماری |
بازدید ها | 8 |
فرمت فایل | docx |
حجم فایل | 136 کیلو بایت |
تعداد صفحات فایل | 130 |
مونوگرافی روستای اخترآباد
«فهرست مطالب» |
|
موضوع |
شماره صفحه |
فصل اول |
|
مقدمه: |
|
تعریف مردم شناسی |
2 |
تعریف تک نگاری |
2 |
روستا |
3 |
ملاک های تعریف روستا |
5 |
انواع اجتماعات روستایی |
8 |
انگیزه و هدف تحقیق |
9 |
موضوع تحقیق |
11 |
روش تحقیق |
12 |
فصل دوم: جغرافیا |
|
استان تهران |
15 |
شهرستان شهریار |
19 |
دهستان اخترآباد |
26 |
موقعیت و محدوده اخترآباد |
30 |
وسعت ده |
30 |
کوه ها |
30 |
آب و هوا |
31 |
بارندگی |
31 |
دما |
32 |
رطوبت |
32 |
قنات |
32 |
جنس خاک |
33 |
پوشش گیاهی |
33 |
پوشش جانوری |
34 |
وجه تسمیه |
35 |
آثار تاریخی و قدیمی |
36 |
فصل سوم: موقعیت اجتماعی |
|
مهاجرت |
39 |
جمعیت |
40 |
سطح سواد |
41 |
جمعیت فعال و غیرفعال |
41 |
امکانات روستا |
41 |
فصل چهارم: ساختار فرهنگی |
|
مسجد |
45 |
زبان |
45 |
مذهب |
46 |
خویشاوندی |
46 |
فصل پنجم: سیمای روستا |
|
سیمای روستا |
48 |
مسکن |
49 |
فصل ششم: کشاورزی و دامداری |
|
موقعیت اقتصادی |
52 |
پنبه |
52 |
شبدر |
53 |
وسایل و ابزار کشاورزی |
54 |
تقسیم آب |
54 |
دامداری |
54 |
تهیه انواع لبنیات |
55 |
واحدهای وزنی |
57 |
تقدیم و گاه شمار |
59 |
فصل هفتم: خوراک |
|
انواع نان ها و شیرینی های محلی |
61 |
انواع آشها |
63 |
انواع غذاهای محلی |
65 |
انواع ترشی |
67 |
انواع مربا |
67 |
وعده های غذایی |
68 |
سفره آرایی |
68 |
فصل هشتم: پوشاک (مردان و زنان و کودکان) |
71 |
فصل نهم: مراسم گذار |
|
الف- سیسمونی |
75 |
تولد |
75 |
نامگذاری |
76 |
حمام زایمان |
76 |
ختنه سوران |
76 |
دندان درآوردن |
77 |
اعتقادات در مورد زاد و ولد |
78 |
ب- ازدواج |
79 |
همسرگزینی |
80 |
خواستگاری |
80 |
قندشکنی |
81 |
خرید عروسی |
81 |
مراسم عقد |
82 |
کارت نویسی |
83 |
مراسم بند اندازون |
84 |
پختن نان عروسی |
84 |
حنابندان |
85 |
مراسم عروسی در قدیم |
87 |
حمام بردن داماد |
88 |
تیانه |
89 |
عروس بردن |
89 |
مراسم عروسی در زمان حال |
90 |
جهیزیه |
90 |
عروسی |
91 |
دواخ |
91 |
قیننه سلام |
92 |
هفته حمام |
92 |
ایاق اچماق |
92 |
اعتقادات در مورد عروسی |
93 |
مرگ و میر |
93 |
مراسم تدفین |
94 |
مراسم شام غریبان |
95 |
مراسم سوم |
95 |
مراسم شب هفت |
95 |
مراسم چهلم |
96 |
مراسم سال |
96 |
اعتقادات مربوط به مرگ و میر |
97 |
فصل دهم: مراسم در طول سال شمسی و قمری |
|
شب یلدا |
99 |
چهارشنبه سوری (شال اندازی، فال گوشی) |
99 |
مراسم خانه تکانی |
101 |
خرید عید |
101 |
عیدی بردن برای عروس |
102 |
سال تحویل |
103 |
سیزده بدر |
104 |
عید قربان |
104 |
عید غدیر |
105 |
عید فطر |
105 |
مراسم مربوط به ماه محرم و صفر |
105 |
علم بندی |
106 |
تاسوعای حسینی |
107 |
عاشورای حسینی |
107 |
فصل یازدهم: صنایع دستی |
|
قالی بافی |
109 |
توبره بافی |
111 |
گلیم بافی |
112 |
پلاس |
112 |
کلاه و دستکش |
113 |
فصل دوازدهم: اوقات فراغت |
|
شب نشینی |
115 |
مسابقه |
116 |
چاپ چاقان بازی (یک قل دو قل) |
116 |
وسطی |
117 |
زبر قیچ (لی لی) |
117 |
تمباقا بازی (کمربند بازی) |
119 |
هفت سنگ |
119 |
فصل سیزدهم: اعتقادات و باورها |
|
اعتقادات و باورها |
122 |
مراسم طلب باران |
124 |
طب سنتی |
125 |
داروهای گیاهی |
126 |
فصل چهاردهم: فرهنگ فولکور |
|
ضرب المثلها |
127 |
لالایی ها |
127 |
چیستان |
129 |
ترانه ها |
130 |
رقص های محلی |
131 |
دسته بندی | معماری |
بازدید ها | 14 |
فرمت فایل | ppt |
حجم فایل | 30328 کیلو بایت |
تعداد صفحات فایل | 130 |
شامل: ویژگی های طبیعی روستا (موقعیت روستا، آب و هوا، منابع آب، جنس خاک، توپوگرافی، پوشش گیاهی، زندگی جانوری، وسعت روستا، ویژگی خاص طبیعی)
ویژگی های انسانی: ویژگی های تاریخی (تاریخچه پیدایش، علت وجود روستا، نام و وجه تسمیه)، ویژگی های اجتماعی (نام محلات و وجه تسمیه آن، روابط بین مردم، نام اقوام موجود در روستا، روابط خویشاوندی، مهاجرت، جمعیت روستا، بهداشت روستا، تعداد بناها و ساختمانها، مدیریت روستا در گذشته و حال، تقسیمات کشوری، دین مذهب و مراکز مذهبی، زبان، سواد و مراکز آموزشی، آداب رسوم، علمای روستا، گردشگری، نژاد مردم، اوقات فراغت، نهاد های روستا قبل از اصلاحات اراضی)
ویژگی های اقتصادی (نوع معیشت و اشتغال، قیمت زمین داخل روستا، قیمت زمین در اراضی بیرون روستا، قیمت ساختمان، مالکیت، کیفیت کشاورزی، نقش مراکز کاری اطراف روستا در اقتصاد آن، تاریخچه زمین داری، چگونگی کشاورزی و سیر تحولی آن)
مطالعات حوزه نفوذ (اهالی روستا، نام روستاهایی که برای مایحتاج به روستا مراجه می کنند، آیا روستا مرکز دهستان است، فاصله روستا تا نزدیکترین شهر و نام شهر، برسی ایلات و عشایر در حوزه نفوذ و تعثیرات ناشی از آن، کیفیت راههای ارتباطی اطراف روستا، مصالح ساختمانی از کجا تامین میشود)
مطالعات فیریکی (کالبدی) (کیفیت ابنیه، جنس خاک، کاربری زمین، طبقات ساختمان، خصوصیات مرکز روستا، بناهای تاریخی، شکل استقرار و تیپ روستا)
تاسیسات عمومی و زیربنای (مراکز آموزشی، مراکز درمانی، مراکز اداری، مراکز مذهبی، امامزاده، گورستان و غسالخانه، مرکز فرهنگی، مخابرات، کشتارگاه، کیفیت دفع فاضلاب، کیفیت دفع آبهای سطحی، کیفیت دفع زباله)
ترافیک و شبکه های ارتباطی (نعیین درجه بندی راهها، سطح پوشش معابر، عرض معابر، کیفیت سطح حرکت در معابر، نحوه حرکت وسایل نقلیه از سطح روستا، سابقه تصادف، مشکلات ترافیکی)
مشکلات روستا (محدویت ها و مشکلات روستا از زبان مردم، محدویت ها و مشکلات روستا از نظر شما، پیشنهاد روستائیا)
تجزیه و تحلیل معماری و ویژگی های کاربری (تجزیه تحلیل نکات مشترک در بناها، نماسازی، شکل گیری روستا، نوع سرانه و کاربری، مصالح، پوشش بام، جهت گیری)
و ... همراه با نقشه و عکس
دسته بندی | معماری |
بازدید ها | 14 |
فرمت فایل | ppt |
حجم فایل | 30328 کیلو بایت |
تعداد صفحات فایل | 130 |
شامل: ویژگی های طبیعی روستا (موقعیت روستا، آب و هوا، منابع آب، جنس خاک، توپوگرافی، پوشش گیاهی، زندگی جانوری، وسعت روستا، ویژگی خاص طبیعی)
ویژگی های انسانی: ویژگی های تاریخی (تاریخچه پیدایش، علت وجود روستا، نام و وجه تسمیه)، ویژگی های اجتماعی (نام محلات و وجه تسمیه آن، روابط بین مردم، نام اقوام موجود در روستا، روابط خویشاوندی، مهاجرت، جمعیت روستا، بهداشت روستا، تعداد بناها و ساختمانها، مدیریت روستا در گذشته و حال، تقسیمات کشوری، دین مذهب و مراکز مذهبی، زبان، سواد و مراکز آموزشی، آداب رسوم، علمای روستا، گردشگری، نژاد مردم، اوقات فراغت، نهاد های روستا قبل از اصلاحات اراضی)
ویژگی های اقتصادی (نوع معیشت و اشتغال، قیمت زمین داخل روستا، قیمت زمین در اراضی بیرون روستا، قیمت ساختمان، مالکیت، کیفیت کشاورزی، نقش مراکز کاری اطراف روستا در اقتصاد آن، تاریخچه زمین داری، چگونگی کشاورزی و سیر تحولی آن)
مطالعات حوزه نفوذ (اهالی روستا، نام روستاهایی که برای مایحتاج به روستا مراجه می کنند، آیا روستا مرکز دهستان است، فاصله روستا تا نزدیکترین شهر و نام شهر، برسی ایلات و عشایر در حوزه نفوذ و تعثیرات ناشی از آن، کیفیت راههای ارتباطی اطراف روستا، مصالح ساختمانی از کجا تامین میشود)
مطالعات فیریکی (کالبدی) (کیفیت ابنیه، جنس خاک، کاربری زمین، طبقات ساختمان، خصوصیات مرکز روستا، بناهای تاریخی، شکل استقرار و تیپ روستا)
تاسیسات عمومی و زیربنای (مراکز آموزشی، مراکز درمانی، مراکز اداری، مراکز مذهبی، امامزاده، گورستان و غسالخانه، مرکز فرهنگی، مخابرات، کشتارگاه، کیفیت دفع فاضلاب، کیفیت دفع آبهای سطحی، کیفیت دفع زباله)
ترافیک و شبکه های ارتباطی (نعیین درجه بندی راهها، سطح پوشش معابر، عرض معابر، کیفیت سطح حرکت در معابر، نحوه حرکت وسایل نقلیه از سطح روستا، سابقه تصادف، مشکلات ترافیکی)
مشکلات روستا (محدویت ها و مشکلات روستا از زبان مردم، محدویت ها و مشکلات روستا از نظر شما، پیشنهاد روستائیا)
تجزیه و تحلیل معماری و ویژگی های کاربری (تجزیه تحلیل نکات مشترک در بناها، نماسازی، شکل گیری روستا، نوع سرانه و کاربری، مصالح، پوشش بام، جهت گیری)
و ... همراه با نقشه و عکس
دسته بندی | معماری |
بازدید ها | 72 |
فرمت فایل | ppt |
حجم فایل | 4249 کیلو بایت |
تعداد صفحات فایل | 29 |
شامل: پیشینه ابیانه، فضا در معماری ابیانه، الگوی معماری تاثیر بر شکل پلان، بررسی معماری کنسول در ابیانه، معیارهای معماری و شهرسازی روستا از دیدگاه اقلیمی همراه با پلان و مقاطع، بررسی تابستان نشین و زمستان نشین
بررسی مسجد جامع ابیانه، مسجد پرزله، آتشکده هریک، مسجد حاجتگاه، مسجد یسمان، زیرتگاه هینزا، زیارتگاه بی بی زبیده خاتون، موزه مردم شناسی و ...
عکس هایی از معبد آناهیتا، خانه محلی ابیانه، گذر اصلی روستای ابیانه، قلعه ابیانه، صنایع دستی، لباس محلی، گذرها و ...
دسته بندی | معماری |
بازدید ها | 29 |
فرمت فایل | doc |
حجم فایل | 129 کیلو بایت |
تعداد صفحات فایل | 71 |
تحقیق مفاهیم ده و روستا
جغرافیای روستایی
مقدمه:
تا قبل از جنگ جهانی دوم، جغرافیای روستایی هسته مرکزی مطالعات جغرافیای انسانی را تشکیل میداد. اما پس از آن مطالعات روستایی تا اندازهای اهمیتش را از دست داد و این دقیقاً با رشد سریع تحقیقات در جغرافیای شهری در تضاد است و چنین تضادی اثرات گسترد? مراحل پیشرفت تمدن شهری را خاطرنشان میسازد.
از پیآمدهای انقلاب صنعتی، پیدایش شهرهای پر جمعیت در جهان بود. به این ترتیب نیازمندیهای صنعت و بیش از همه تأمین خدمه و ارتباطات مربوط به آن نه تنها موجب پیدایش مراکز پر جمعیت شد که درجه تراکم جمعیت را در سراسر جهان دگرگون ساخت. برخی نواحی مانند آسیای جنوبی و جنوب شرقی ذاتاً پر جمعیت هستند ولی توزیع جغرافیایی این مراکز تجمع جمعیت، رابطه مستقیمی با درجه صنعتی شدن نواحی جغرافیایی دارد به طوری که پرجمعیتترین شهرها را میتوان در صنعتیترین مناطق جهان جستجو کرد.
انقلاب صنعتی و به دنبال آن انقلاب جمعیتی، دو نیاز اصلی داشتند:
1. مواد اولیه کشاورزی بیش از پیش برای مصرف صنایع جدید.
2. مواد غذایی به مراتب بیشتر برای جمعیت افزایش یافته و پر مصرف جدید.
این دو نیاز از آغاز انقلاب صنعتی تا به امروز نه تنها کاهش نیافته که افزوده تر نیز شده است و جوامع پیشرفته ناگزیر به تأمین و تابع آن میباشند. دو نیازی که در بالا به آن اشاره شد سبب گسترش فضای کشاورزی، بالا بردن هر چه بیشتر تولید و بازده زمین و رویآوری به زراعت علمی و مکانیزه و به گزینی بذر و نهال و بهبود خاک و اصلاح وضع آبیاری و خشکاندن باتلاقها و زهکشی و افزایش مصرف کود و سم و مانند آن گردید.
به این ترتیب صنعت به کشاورزی، و کشاورزی مکانیزه به صنعت بیش از پیش وابسته گردید؛ ضمن اینکه تغذیه جمعیتی کثیر و در نتیجه تأمین مصرفی بالاتر را عهدهدار شد. سود فراوان کشتهای تجارتی (مورد نیاز جوامع صنعتی) و پیدایش صنایع جدید، بسیاری از کشورها را برای انتخاب «کشاورزی یا صنعت» به مطالعه واداشت. سرانجام بحث دربار? اینکه «یک کشور بهتر است صنعتی باشد یا فلاحتی؟» از شکل ابتدایی خویش درآمد و این واقعیت که کشاورزی ضامن زندگی شهری است و حتی صنعت بدون آن قادر به ادامه حیات نیست به خوبی روشن گردید. همچنین تأیید شد که مکانیزاسیون و توسعه زراعت بیتوجه به صنعت جدید غیر ممکن است. واقعیت جالب توجه دیگر اینکه: صنعت جدید، چهره و سطح زندگی انسان را در نواحی مختلف و درجه تمتع او را از مظاهر رفاه عصر جدید متفاوت ساخته و اختلاف عظیمی میان نواحی صنعتی و غیر صنعتی و شهرهای بزرگ و کوچک و به ویژه میان شهرها و روستاها ایجاد کرد تا آنجا که تفاوت میان سطح زندگی در شهر و روستا به عنوان یک ضابطه در تشخیص درجه پیشرفتگی اقتصادی مورد توجه قرار گرفت. روستاهای جهان از دورافتادهترین تا نزدیکترین آنها هنوز هم اکثراً آثار و نشانههای یک اقتصاد بسته را ظاهر میسازند
از ویژگیهای یک روستا این است که قبل از هر چیز فعالیت کشاورزی در آن غالب باشد یعنی بیش از پنجاه درصد درآمد ساکنان آن (روستاییان) از طریق کشاورزی (زراعت، باغداری، دامداری، پرورش طیور، پرورش ماهی یا زنبور عسل و ...) تأمین میگردد. وانگهی روستا میتواند بدون نیاز به شهر به حیات خود ادامه دهد، در حالی که شهر بی وجود روستا و بدون بهرهگیری از منابع آن محکوم به نابودی است
از مهمترین ویژگیهای روستا غالب بودن فعالیت کشاورزی در آن میباشد
دنیای جدید تحت تأثیر نیاز اقتصادی ناگزیر شد رابطه خود را به طور روزافزونی با روستاها گسترش دهد و با اعلام این نیاز روستاها را هر چه بیشتر به مراکز صنعتی و شهری مرتبط سازد و عمران روستایی را در مراکز توجه قرار دهد. ولی افزایش تولید و عمران روستاها بدون شناسایی هر چه دقیقتر و کاملتر آنها غیر ممکن است
در میان علومی که به مطالعه روستایی میپردازند (همچون جامعه شناسی روستایی، مردم شناسی روستایی، جمعیت شناسی روستایی، اقتصاد روستایی و جغرافیای روستایی) شاخه جغرافیای روستایی تنها شاخهای است که به شناسایی محیط طبیعی روستا و استعدادهای بالقو? آن در رابطه با معیشت انسان در روستا میپردازد. تجربیات تاریخی حداقل این نکته را در زندگی ملل کشاورز ثابت کرده است که هر قوم به تناسب علم و اطلاعی که از استعدادهای خاک و آب و هوا و مردم محیط خویش داشته بر میزان بازده تولیدی خویش افزوده است
بنابراین دنیای اقتصادی امروز وقتی دربار? روستاها بحث میکند دو موضوع را مد نظر دارد
1. افزایش تولید کشاورزی؛
2. عمران
در پایان این مقدمه، اگر بپذیریم که شناسایی روستا مقدمهای است لازم بر عمران آن، بدیهی است تعاریفی از روستا و شناخت دیدگاههای جغرافیایی روستایی میتواند به این منظور کمک کند
تعاریف و مفاهیم ده و روستا
در فرهنگهای فارسی روستا را ده و قریه نوشتهاند. در زبان پهلوی به روستا روستاک میگفتند و رزداق و رسداق و رستاک ناحیهای است در خارج شهر، مشتمل بر چند ده و مزرعه که در آن تولید روستایی حاکم است. در واقع روستا در زبان پهلوی معنی وسیعتر از ده را داشته است. در دوره ساسانیان نیز این مفهوم در ایران مصداق داشته، «در رأس دیه با مزارع تابع آن (روستاک_ روستاق) یک نفر دیهیک قرار داشت». دیه به معنی ده و جمع آن دیهها است.مؤلف معجم البلدان مقصود از روستا را در ایران هر موضوعی میداند که در آن مزارع و قریه باشد. اصطخری بنا به مأخذ قدیمی، روستا را به معنی دهستان امروزی به کار برده است. بدین ترتیب متقدمان عموماً مفهوم روستا را از ده وسیعتر دانستهاند. بنابر نظر دکتر کاظم ودیعی:هر روستا پیش از آنکه یک واحد اجتماعی یا اقتصادی باشد یک واحد جغرافیایی است و این واحد جغرافیایی ظرفی است که اجتماع و اقتصاد آن مظروف آن است. بنابر این در هر مطالعه و تحقیق روستایی بستر اصلی یعنی واحد جغرافیایی ده را باید مبنای کار و سر آغاز مطالعه و شناخت خود قرار داد. به عبارت دیگر انسانها و مسائل اجتماعی و اقتصادی آنها را نباید جدا از محیط جغرافیاییشان که منبعث و متأثر از آنند در نظر گرفت.چنین نگرش و شیوه تحقیقی را به پارسی روستاشناسی میگویند و معادل فرنگی آن تحقیقات ژئوسوسیواکونومیک است
ده و قریه سکونتگاه و جامعه کوچکی است که نسبت به روستا مفهوم محدودتری دارد و یک واحد معیشتی است که در یک فضای جغرافیایی مستقر و شکل گرفته باشد. ولی روستا شامل ده یا قریه است به انضمام مزارع و فضاهای مربوط به مراتع و باغات و پوشش طبیعی اطراف آن (گاه بعضی از مزارع ممکن است تابع دهی نبوده و به خودی خود استقلال داشته باشد که در این صورت یا اجتماع کوچکی در آن استقرار دارد، مثلاً یک خانواده یا بیشتر، و یا خانواری بر روی آن اسکان نیافته است که در هر دو صورت به آن مزرعه یا کلاته میگویند و مفهوم آن در فارسی فضای روستایی است و در مغرب زمین فار مستد نام دارد). به ساکنان روستا، روستایی گفته میشود و بیش از پنجاه درصد درآمد روستاییان از طریق فعالیتهای کشاورزی (زراعت، باغداری، دامداری، پرورش طیور، پرورش ماهی یا زنبور عسل و نظایر آن) تأمین میگردد. ده و قریه ممکن است مبتنی بر کشاورزی نباشد، یعنی ساکنان آن زارع، برزگر، کشاورز و دامدار روستایی نباشد، بلکه معیشت آن بر اساس فعالیتهای دیگر همچون: استخراج معدن، صید و صیادی، بهرهوری از آب معدنی، صنایع دستی، خدمات و نظایر آن استوار باشد. اما اگر نسبت بالایی از ساکنان این واحد معیشتی به بهرهوری از فضاها یا فعالیتهای کشاورزی بپردازند و به عبارت دیگر مستقیماً با زمین به منظور زراعت و فعالیتهای جنگلی سروکار داشته باشند،آن روستا نامیده میشود
پس از خصوصیات روستا وابسته بودن آن به زمین یا بهرهوری از طبیعت است. در نتیجه هر روستا شامل حداقل یک ده است ولی معلوم نیست که هر ده ضرورتاً روستا باشد. بنابر آنچه گفتیم، از نظر معیشت نیز ده و روستا با هم تفاوت دارند، با این وجود در عرف واژههای: روستا، کلاته، قریه، ده و دهکده به جای یکدیگر به کار میروند
هنگامی ده یک واحد تولیدی کشاورزی است که عمدهترین فعالیتهای آن زراعت، باغداری، دامداری، پرورش زنبور عسل، پرورش ماهی و یا هر فعالیت دیگری باشد که در ده امکان تکثیر دارد و تولیدی را با بهرهوری مستقیم از طبیعت فراهم نماید و روستایی بتواند از طریق آن کسب معاش کند و احتمالاً مازاد آن را نیز به خارج از ده عرضه نماید.
زمانی ده یک واحد تولیدی صنعتی است که بر صنایع روستایی استوار باشد، یعنی ماد? اولیه آن در ده بدست آید و در محیط ده نیز به مواد قابل مصرف تبدیل شود، همچون :
صنایع و فرآوردههای تولیدات دامی و خوراکی، فرشبافی، صنایع استخراج سنگهای معدنی، کارگاههای سفالگری، سرامیکسازی، چینیسازی و ... .
وقتی ده بر اساس خدمات استقرار مییابد که یکی از جنبههای سرویس رسانی در آن اساس معیشت باشد، نظیر دهاتی که بر مبنای چشمههای آبگرم یا آبهای معدنی پا گرفته، یا دهاتی که بر سر راه تجارتی یا در مسیر بازارهای عرضه و تقاضای کالاهای مصرفی و یا تجارتی شکل گرفته باشند و یا دهاتی که در نواحی خوش آب و هوا ایجاد شده، از نظر سیاحتی دارای اهمیت هستند و امرار معاش ساکنان آن بر مبنای هتلداری و خدمات رسانی به مسافران یا سیاحان استوار است.
تردیدی نیست که در یک قلمرو جغرافیایی معین، نخستین روستاها در مستعدترین نقاط آن به وجود آمدهاند یعنی جاهایی که بهرهبرداری از آب سهلتر و به زیر کشت بردن زمین مستلزم کار کمتر و بازده بهتری بوده است. اما سیمای روستاها و نقش و مبانی اقتصادیشان در سراسر جهان یکسان نیست: سیمای دهات از ناحیهای به ناحیه دیگر متفاوت است یعنی استقرارگاههای روستایی ممکن است حالتی مجتمع و متمرکز و در مواردی متفرق و پراکنده باشد که این مطلب مهم محتاج تحلیل است. نقش و مبانی اقتصادی روستاها نیز بنابر شرایط جغرافیایی محل فرق میکند، برای مثال، ما در مناطق استوائی با روستاهایی سروکار داریم که به تمرین زراعت متحرک مشغولند، بدین معنی که یک قطعه زمین برای چند سالی کشت میشود و وقتی که محصول به علت فرسودگی خاک و آفات و حشرات موذی و گیاهان هرز کاهش مییابد، به قصد رفتن به ناحیهای دیگر ترک میشود. این قبیل روستاها مطلقاً دامپروری نمیکنند. در پارهای موارد به روستاهایی برمیخوریم که اساساً دامپرورند و نمونه آن در ایران و خاصه در خلخال زیاد داریم. در این قبیل روستاها کوچ انجام نمیشود ولی حیوان را در مسافت کم به وسیله چوپان به چرا میفرستند، برخی روستاییان با زراعت آشنایی دارند اما اساس معیشت از دام است.
بنابراین ملاحظه میشود که ضمن اینکه ده یک پدید? جهانی است در هر منطقه متناسب با شرایط جغرافیایی موجود ویژگیهایی یافته و شکل و حالت خاص به خود میگیرد.
یکی از ملاکهایی که برای یافتن علل طبیعی یا مصنوعی پیدایش دهات میتوان مورد استفاده قرار داد اسامی آنهاست. نگاهی به اسامی روستاها و آبادیها و دهات ایران یا هر کشور دیگر ما را به این نکته رهنمون میسازد که میتوان آنها را برحسب نامشان طبقهبندی کرد. این طبقهبندی ما را از راه معنای اسامی روستاها به علل پیدایش آنها راهنمایی میکند. در میان اسامی روستاها گروههای زیر از لحاظ روستاشناسی اهمیت بیشتری دارند:
1. نامهایی که معنا و مفهومی صرفاً جغرافیایی دارند و برخی حکایت از نوعی وحدت جغرافیایی میکنند مانند:دهدشت، کندعلیا، کندسفلی و نظایر آن.
2. نامهایی که معنا و مفهومی شخصی دارند و بر این دلالت میکنند که به وسیله شخص معینی و بر اثر اقدامات و طرحهای از پیش اندیشیده ایجاد شدهاند مانند: حسنآباد، سعادتآباد و غیره.
3. نامهایی که با کلمه مزرعه یا باغ شروع یا ختم میشوند، مانند باغفیض، مزرعه حسینآبادوغیره.
همین سه گروه از لحاظ یافتن اصل و منشأ ده کمک شایانی میکنند و به کمک آنها میتوان پی برد که مثلاً مزرعه... یا باغ... در اصل ده نبوده بلکه قطعه زمین مستعدی بوده است که به وسیله مالک یا زارع مبتکر یا معمری تبدیل به یک مزرعه شده و سپس با توسعه عملیات عمرانی به تدریج خانوارها در اطراف سکنی گزیده و جماعت دهی را بنیان نهادهاند و پس از آنکه جمعیت آن از حد نصاب عرف زمان تجاوز کرد،به عنوان روستا شناخته شده است.
تعاریف و معانی جغرافیای روستایی
جغرافیای روستایی بر مبنای شناخت کلی واحد ده استوار است و واحد ده و روستا شامل محیط طبیعی و انسانی آن و تأثیر و تأثر هر یک از دیگری میشود. برخی از پژوهندگان، روستاشناسی را مترادف با جغرافیای روستایی میدانند در حالی که تفاوت محسوسی بین این دو وجود دارد. یکی از جغرافیدانان ایرانی که در زمینه روستاشناسی دارای تألیفاتی میباشد دکتر کاظم ودیعی است
او در کتاب مقدمه بر روستاشناسی ایران که بر مبنای جغرافیای انسانی به رشته تحریر درآورده است چنین میگوید:«روستاشناسی عبارت است از معرفت همه جانبه به محیط طبیعی و انسانی ده و دریافت استعدادهای بالقوه و بالفعل آن به نحوی که این معرفت بتواند راهنمایی صدیق در امر سرمایهگذاری و عمران باشد
جغرافیای روستایی بر مبنای شناخت محیط ده و فضای اطراف آن و شیو? سکونت انسان در رابطه با طبیعت استوار است که در این رابطه الزاماً از تغییرات هر یک از پدیدههای طبیعی و انسانی در نتیجه عملکرد عوامل جغرافیایی مختلف بحث میکند
برای اهداف مباحثی که در این مجموعه دنبال میشود تعریف «کلاوت» استاد دانشگاه آکسفورد از جغرافیای روستایی میتواند ملاک قرار گیرد:«جغرافیای روستایی میتواند به منزله مطالعه تغییراتی که در زمانهای اخیر در زمینههای اجتماعی، اقتصادی، فضایی و چگونگی بهرهبرداری از زمین در نواحی کمجمعیتتر، که عموماً از لحاظ اجزاء قابل رؤیتشان به عنوان «روستا» به رسمیت شناخته شدهاند، تعریف شود»
بنآمور ((J.Bonnamour استاد جغرافیای دانشگاه سربن در کتاب جغرافیای روستایی خود مطالعات سنتی جغرافیای روستایی را مطابق با توصیف روستاها ذکر میکند و منظور از جغرافیای علمی روستایی را بررسی روستاها از نظر طبیعت، فضاهای کشاورزی، زندگی و فعالیتهایی که در روستا انجام میشود در زمانهای متغیر می داند
در میان نظریات جغرافیدانان معاصر، نظر پیر ژرژ (Pierre George) جامعتر مینماید که در اثری از او تحت عنوان مبانی جغرافیای روستایی در سال 1978 به چاپ رسیده است. این نویسنده مبانی جغرافیای روستایی را مبتنی بر بررسی فضاهای کشاورزی و مطالعه آنها با توجه به جامعه و ابزار کار و اقتصاد روستا و آمایش آن به منظور رفع مشکلات معیشتی در جوامع روستایی میداند.
ملاکها و ضوابط تفکیک شهر و روستا
تعریف روستایی
برای یک انسان غیر حرفهای تعریف واژههای «روستایی» و «شهری» امری سهل و ساده به نظر میرسد، اما این کار در عمل با ابهام و سردرگمی فراوانی روبرو میشود. این اشکالات با نرسیدن به توافق بر سر تعریف استاندارد از کلمه روستایی تشدید میشود. اگرچه بیشتر کشورها میزان جمعیت و تراکم جمعیت را به عنوان معیار تفکیک شهر و روستا به کار میبرند ولی بر سر ارقام معین و مشخص در این زمینه کمتر توافق کردهاند. برای مثال، در کانادا یک جمعیت 1000 نفری تشکیل یک شهر را میدهد در حالی که در ژاپن یک جمعیت 30000 نفری. تعدادی نویسندگان نواحی روستایی روشهای دیگری را برای تمایز شهری و روستایی جستجو کردهاند. برای مثال، ویبرلی ((Wibberley ادعا کرده است که کلمه روستایی (rural) « آن قسمتهایی از یک کشور را توصیف میکند که به روشنی نشانههای غلبه استفادههای گسترده از زمین را نشان میدهد... این به ما اجازه میدهد که به مساکنی بنگریم که به نظر هنوز روستایی جلوه میکنند اما، در عمل عمدتاً دنباله (امتداد) شهری هستند که نتیجه توسعه راهآهن و اتومبیلهای شخصی است».
راجرز و بست ((Rogers & Best یک مرحله پا فراتر گذارده یادآور میشوند که «از نظر بهرهبرداری از زمین، اراضی روستایی نواحی زیر کشت، زیر جنگل و بیشه، و زیر قطعات وحشی مورد استفاده قرار نگرفته در حالت طبیعی یا نیمه طبیعی را دربر میگیرد. اراضی شهری نه فقط عرصه شهرها را شامل میشود؛ بلکه دهکدهها، قصبات و حتی مساکن منفرد یا منزوی را هم در بر میگیرد اعم از اینکه در شهر یا در روستا واقع شده باشند و عمل مشابهی را انجام دهند
با وجود راههای دیگر برای تعریف واژههای روستایی هنوز احتیاج به توافق روی یک معیار کمی بین شهر و روستا وجود دارد. در این زمینه پیشنهادهای مفیدی ارائه شده است. در خصوص دنیای در حال توسعه هالپرن (Halpern) مکانهای روستایی را به شکل مکانهایی که «از قبایل نومادیک 50 نفری تا دهکدههای چندین هزار نفری متغیر است در نظر گرفت» در حالی که بنا به قول مریل Merrill دهکده در آمریکای شمالی شامل «500 تا 2500 نفر میشود و به ناحیهای که ممکن است تا 1000 نفر را در بر بگیرد سرویس میدهد. سازمان ملل متحد معیار 20000 نفر جمعیت را جهت تعیین بالاترین حد و مرز مکانهای روستایی به کار برده و در انگلستان بخش محیط جمعیت 10000 نفر را برای این منظور ملاک قرار داده است. به منظور فراهم ساختن یک تعریف عملی، رقم اخیرالذکر در کتاب جوامع محلی روستایی مورد استفاده قرار داده شده است زیرا که آن مکانهایی را که به سادگی به وسیله بست و راجرز «مساکن کوچک»(small settlements) نامیده شده است مشخص میکند و بنابر نظر هاگت ((Haggett آن «حداقل را برای سلسله مراتب شهری تشکیل میدهد
در کشورمان ایران هنوز رقم جمعیتی ملاک تفکیک شهر و روستاست و در حال حاضر این رقم بالغ بر 10000 نفر است. البته به نظر میرسد که تنها تکیه بر یک ارزش کمی نتواند ملاک منطقی برای تفکیک شهر و روستا فراهم آورد. در واقع از میان معیارهایی که برای این تفکیک پیشنهاد شده است میتوان تعدادی را بنابر خصوصیات جغرافیایی محل برگزید و با در نظر گرفتن ارزشهای عددی برای آنها به این منظور نائل شد.
مطالعات اجتماعی دربار? اماکن روستایی و ضوابط تفکیک شهر و روستا
سروکین و زیمرمان Sorokin and Zimmermann) (p. هشت گروه از متغیرهایی را که جهت تفکیک روستا از شهر در نظر گرفتند این گونه تشریح کردند: اشتغال، محیط، انداز? جامعه، تراکم جمعیت، تجانس جمعیت، تمایز اجتماعی، تحرک و سیستمهای اثرات متقابل.
ذیلاً خصوصیات روستایی « rural » هر متغیر توصیف میگردد:
1.اشتغال: اماکن روستایی شامل درصد بالایی از کارگران و خانوادههای آنها میشود که مستقیماً با زمین به منظور زراعت و فعالیتهای جنگلی سروکار دارند. با این وجود قبل از آنکه فرایند روستاگرایی آغاز شود چنین اماکنی صنعتگران و کارگران سرویسهای محلی اساسی را نیز در بر میگرفت.
(ruralization : روستاگرایی فرایندی است که طی آن تعداد سکنه نواحی روستایی دور افتاده نسبت به گذشته کمتر شده است و بیشترشان کارگران کشاورزی هستند، در صورتی که در گذشته این نواحی دارای جمعیت بیشتری بودند و تعداد صنعتگران و کارگران خدمات با کشاورزان و کارگران کشاورزی برابر بود).
2. محیط : محیط جغرافیایی نواحی روستایی بیشتر دستپرورد? طبیعت است تا ساخته دست بشر؛ همراه با چشماندازی بیشتر مرکب از مزارع و جنگلها تا عمارات، کارخانجات و خیابانها.
3. انداز? جامعه: اماکن روستایی معمولاً کوچکتر از شهرها هستند.
4. تراکم جمعیت: جمعیتهای نسبی در نواحی روستایی پایینتر از شهرها است.
5. تجانس جمعیت: از لحاظ خصوصیات اجتماعی، جمعیت جوامع روستایی در مقایسه با جمعیت شهری متجانستر است.
6. تمایز اجتماعی: تمایز و طبقهبندی اجتماعی، در شهر بیشتر به چشم میخورد تا در روستا و اختلافات طبقاتی در روستا کمتر محسوس است.
7. تحرک : تحرک هم به مفهوم فضایی و هم اجتماعی، در روستا دارای شدت کمتری است تا درشهر.
8. سیستم اثرات متقابل: روابط متقابل در جامعه روستایی در حول پنج فعالیت زیر دور میزند:
خویشاوندی، زندگی اقتصادی، سیاست، فعالیتهای مذهبی یا سنتی و تفریحات سالم.
درجات روستایی- شهری
بعضی از دانشمندان اجتماعی درجات مختلفی از روستایی بودن یا شهری بودن را در محلهای بخصوصی تمیز داده و چنین محلها یا جوامعی را در امتداد یک مقیاس درجهبندی شده بین دو قطب که ممکن است «روستایی خالص» و «شهری خالص» نامیده شوند قرار دادهاند. اسمیت T.L.smith دلایل اینگونه ترتیب و طبقهبندی را چنین توجیه کرده است: «روستایی و شهری به خودی خود و به طور خالص وجود ندارند، بلکه خصوصیات اصلی هر یک ممکن است به داخل خصوصیات اصلی دیگری سایه بیندازد و یا با آن درآمیزد. به جای ترکیب یافتن از دو طبقه متقابلاً منحصر به فرد روستایی و شهری به نظر میرسد که کل جامعه شبیه طیفی باشد که در آن دورافتادهترین زیر روستاهای پشت جنگلی به طور نامحسوسی به داخل روش زندگی روستایی و سپس به تدریج به داخل تمام درجات روستایی و زیر شهری تا به داخل شهریترین روش زندگی و فوق شهری سایه زده و با آن درمیآمیزد.
دسته بندی | معماری |
فرمت فایل | ppt |
حجم فایل | 54752 کیلو بایت |
تعداد صفحات فایل | 129 |