بررسی رابطه میزان نگرش(پایبندی) مذهبی با رضایت از زندگی زناشویی در شهرستان ابهر

بررسی رابطه میزان نگرش(پایبندی) مذهبی با رضایت از زندگی زناشویی در شهرستان ابهر خانواده این واحد به ظاهر کوچک اجتماعی، از ارکان عمده واز نهادهای اصلی هر جامعه به شمار می رود و در واقع هر خانواده را باید خشت بنای جامعه و کانون اصلی حفظ سنت و رسوم و ارزشهای والا و مورد احترام و شالوده مستحکم مناسبات پایدار اجتماعی و روابط خویشاوندی، مبدأ بروز و ظهورعواطف انسانی و کانون صمیمانه ترین روابط میان افراد، و مهد پرورش فکر و اندیشه و ا دسته بندی روانشناسی و علوم تربیتی بازدید ها 1 فرمت فایل doc حجم فایل 369 کیلو بایت تعداد صفحات فایل 60 فروشنده فایل کد کاربری 8044 تمام فایل ها فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده تحقیق 1 پیشگفتار 2 فصل اول 3 مقدمه 4 بیان مساله 6 اهمیت ، ضرورت و فواید تحقیق 9 هدف های تحقیق 12 فصل دوم 13 ادبیات پژوهش با تاکید بر مبانی نظری تحقیق 14 دیاگرام علی 17 فرضیه 18 تعریف مذهب 23 مذهب و نگرش مذهبی 26 تعریف رضایت 29 تعریف رضایتمندی زناشویی 29 تعریف دین 32 دیدگاه درونی و بیرونی دین 32 فصل سوم 34 روش اجرای تحقیق 35 جامعه آماری 35 حجم نمونه 35 ابزار و شیوه گردآوری اطلاعات 36 فصل چهارم 38 تجزیه و تحلیل داده ها 39 فصل پنجم 67 نتیجه گیری 68 ارائه راهکارها 71 محدودیت های تحقیق 71 فهرست منابع 73 ضمائم 76 فصل اول مقدمه: خانواده این واحد به ظاهر کوچک اجتماعی، از ارکان عمده واز نهادهای اصلی هر جامعه به شمار می رود و در واقع هر خانواده را باید خشت بنای جامعه و کانون اصلی حفظ سنت و رسوم و ارزشهای والا و مورد احترام و شالوده مستحکم مناسبات پایدار اجتماعی و روابط خویشاوندی، مبدأ بروز و ظهورعواطف انسانی و کانون صمیمانه ترین روابط میان افراد، و مهد پرورش فکر و اندیشه و اخلاق و تعالی روح انسانی به حساب آورد. ازدواج فرایندی است که از کنش متقابل بین زن و مرد که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده اند و مراسمی برای برگزاری زناشویی خود بر پا داشته اند و به طور کلی عمل آنها مورد پذیرش قانون قرار گرفته است و این فرایند ازدواج نام دارد.همچنین ازدواج ارتباطی را میسازد که در مقایسه با دیگر ارتباطات انسانی دارای تمامیتی است بی نظیر به عبارت دیگر ارتباطات انسانی دیگر یک بعد ازابعاد حیات را می پوشانند در حالی که زوجیت دارای ابعاد زیستی،اقتصادی،عاطفی و نیز روانی است به عبارت دیگرهمزیستی زوجین در درون خانواده آنان را چنان در گردونه ارتباطات مختلف ازدواج قرار میدهدکه به هیچ وجه قابل مقایسه با هیچ یک از ارتباطات انسانی نیست. مذهب و خانواده دو نهادی بوده که همواره در مرکز بحثهای جامعه شناسی قرار داشته است چرا که در گستره جغرافیا و هر کجا که انسانی زیست می کندو در عمق تاریخ تا آنجا که نشانی از انسان ملاحظه شده خانواده وجود داشته و نیز انسان به پرستش اشتغال داشته است. ارزشهای اخلاقی منبعث از دیانت از جمله اصول ثابت طبیعت انسان است که ریشه در نهاد انسان دارد.اهمیت تربیت اخلاقی تا آنجاست که پیامبر اسلام هدف خود را تکمیل اخلاق انسان میداند. ادیان الهی در زمینه های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی دستورات و فرامین مختلف دارند. مانند طریقه سخن گفتن، راه رفتن، روش برخورد با دوستان، پدر و مادر و دیگران و نحوه با دشمنان که از جمله ارزشهای اخلاقی می باشد در اسلام مورد اشاره قرار گرفته اند.به کار گرفتن رهنمودهای اخلاقی و تربیتی اسلام می تواند عامل مهمی در جلوگیری از بروز انحرافات،بزهکاریها،کاهش تنشهاو فشارهای روانی و ایجاد آرامش باشد. بی گمان انسان حتی در سخت ترین شرایط الحادی و انکار وجود خدا در نخستین برهه رویارویی با بحران خطر و درماندگی تنها نامی که بر لب دارد نام خدا به هر واژه و هر زبانی است وتنها امیدی که در دل می پروراند یاری گرفتن از همین نیروست و همین نیروست که در وی آرامش نهاده و راه را برای کسب فضایل اخلاقی و انسانی و استقامت و سازگاری در برابر وقایع و ناملایمات زندگی اجتماعی گشوده است. علی رغم همه تبلیغات مسموم علیه دینداری و تلاشهای دشمنان برای از بین بردن و گسترش جو بی اعتمادی در محافل و مجامع علمی روانشناسی روز به روز بر اهمیت ارتباط بین دین و سلامت روانی افزوده است و نشریات تخصصی متعددی چاپ شده است. این پژوهش با توجه به نقش غیر قابل انکار نگرش نگرش(پایبندی) مذهبی در زندگی انسان،به بررسی رابطه نگرش(پایبندی) مذهبی و رضایتمندی زناشویی می پردازد.با امید این که بتواند زمینه ای بر تحقیقات گسترده و دقیق ایجاد کند. بیان مسأله: حفظ موازین و شئون اسلامی در جامعه متحول امروز و تحکیم مودت و برادری و برابری انسانی و عدالت خواهی و آزاد منشی و روحیه ایثار و مقاومت در برابر نفوذ بیگانه و حفظ استقلال و انتقال بسیاری از سنن اسلامی و معیارهای اخلاقی به استحکام و بقای کانون گرم و صمیمی خانواده نیازمند است و در اینجاست که این همه شکل می گیرد و استمرار می یابد و در سطح جامعه و روابط وسیع اجتماعی بروز و ظهور می کند. مزلو در سلسله مراتب نیازها اشاره به نیاز انسان به تعلق و محبت دارد، نیاز به محبت و تعلق در واقع نیاز به بودن با دیگری و نیاز بودن در لااقل یک رابطه صمیمانه و دوستانه است. از دیدگاه اسلام ازدواج نه تنها به خاطر این نیست که زن و مرد از مصاحبت هم لذت ببرند بلکه ازدواج و تشکیل کانون خانوادگی،ایجاد کانون پذیرایی نسل آینده است و سعادت نسل آینده،بستگی کامل به وضع اجتماعی خانواده دارد. با توجه به اهمیتی که جوامع امروزی برای تداوم و بقاء خانواده و سلامت بهداشت روانی افراد جامعه قائل است،بررسی مشکلات و عواملی که منجر به زوال خانواده و روابط نامناسب زن و شوهر می گردد و سرانجام ریشه دار شدن این مشکلات که منجر به جدایی میگردد ضروری به نظر میرسد. دیدگاه اخلاقی و مذهبی هر فرد میتواند نحوه ومشکل سازگاری آن فرد مشخص کندو انسانی که معتقد به اصول اخلاقی و مذهبی است روشهای سازگاری خاص خود را دارد که از ویژگیهای آن،قدرت تحمل بالا،صبر مقاومت و توکل به خداوندهنگام مواجه با مشکلات و بلایاست.به درستی هیچ کس نمی تواند تاثیر نگرش مذهبی را در بهبود روابط انسانی و سازگاری در زندگی اجتماعی بشر نادیده بگیرد. امروزه بیش ازهر زمان دیگرمیل به کنکاش و چالش گرفتن مذهب در حل بسیاری از معضلات اخلاقی اجتماعی انسان بوجود آمده است و هیچ کس نیست که بتواند نقش مذهب را انکار نماید.این مذهب آثار نیک فراوان داردکه یکی از آنها کاهش و رفع ناراحتیهاست.از جمله آثار نیک مذهب کاهش بیماریها و افزایش سطح سازگاری در انسان است و پیروان همه ادیان،عقیده دارند که علت ماندگاری مذهب این است که هم جزء خواسته های فطری و عاطفی بشر است و هم برخی از نیازهای اساسی انسان را به صورت منحصر به فرد تا مین می کند. با توجه به این که انتظار می رود بین رضایتمندی زناشویی ونگرش نگرش(پایبندی)های مذهبی زوجین رابطه مثبت وجود داشته باشد لذا پژوهشگر قصد دارد ارتباط نگرش(پایبندی)های مذهبی و رضایت زناشویی را مورد سنجش و بررسی قراردهد. سوال آغازین: آیا بین میزان نگرش(پایبندی)مذهبی با رضایت از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد؟ اهمیت, ضرورت و فواید تحقیق: خانواده قدیمی ترین و کهن ترین هسته طبیعی جامعه است که از بدو پیدایش بشر وجود داشته است و بدون خانواده هسته مرکزی هیچ اجتماعی بوجود نمی آید و در واقع خانواده حکم سلول را در ساختمان اندام موجودات داردو کانون حفظ سنتهای خانوادگی و اجتماعی است کانون خانواده مرکز تعلیم و تربیت،آموزش حس تعاون،وطن پرستی،گذشت و فداکاری و تمام خصایص عالی انسانی می تواند باشد. تاریخ به ما می آموزد که تواناترین ملتها مللی بوده اند که خانواده آنها قویترین بنیاد و سازمان را داشته است .بدون شک خانواده یک واحد اجتماعی است که در درون یک فرهنگ رشد میکند و شکوفا می شود و چنانچه ارزشهای برتر و متعالی که کمال فرد و رشد خانواده و تکامل جامعه را تامین می کند و هنجارها و توقعات متقابل در رفتارهای متکی بر آنکه پیوند ناگسستنی با هدفها و اید ئولوژیها دارد،معنویت و کمال گرایی را در تعامل و همزیستی صرفاً مادی خانواده وارد نسازد،ممکن نیست به شناختی جامع از خانواده و جایگاه اعضای آن دست یابیم. ضرورت و اهمیت پرداختن به مسائل خانواده از آن جهت است که انسان همیشه در خانواده زندگی می کند و به عبارت دیگر هیچ مرحله رشدی در زندگی نداریم که یک فرد در آن بی نیاز از خانواده باشد.هر فردی در مقاطع مختلف زندگی خود به ترتیب زمانی نوزاد،کودک،نوجوان و جوان خانواده هایی است که در آن به دنیا می آید و بلافاصله در مراحل بعدی پدر ،مادر،پدر بزرگ و مادربزرگ دیگر می گردد.از طرف دیگر هر فرد حساسترین زمان عمر خود را بدون اینکه طرحواره ای از نهاد های اجتماعی دیگر در ذهن خود داشته باشد در خانواده بسر می کند بدین ترتیب در اوان کودکی،سازمان نظام شناختی فرد متاًثر از تجربه های مربوط به خانواده پایه ریزی می گردد.بنابراین مسائل مربوط به خانواده ضروری تر از مطالعه مسائل مربوط به هر نهاد اجتماعی دیگر به نظر می رسد. یکی از مشکلات اجتماعی خانواده ها در سطح جهانی مساًله طلاق است و به نظر می رسدمهمترین مشکلات اجتماعی جامعه ما هم باشد زیرا کانون گرم خانواده را که مقدسترین و ارزشمند ترین کانون ماست از هم می پاشد. طلاق و افزایش روزافزون آن در قرن حاضر برای زنان و مردان متاًهل و کسانی که در تدارک تشکیل خانواده هستند زنگ خطری بشمار می آید که مستلزم دارا بودن بصیرت کافی و آگاهی عمیقتر زنان و مردان از خصوصیات اخلاقی و روحی همدیگر در هنگام ازدواج است.در حال حاضر بسیاری از کشورهای صنعتی و پیشرفته میزان طلاق تا رقم 50 درصد افزایش یافته است. بر اساس داده های موجود نسبت آمار طلاق به ازدواج در ایران در سالهای مختلف حالتی نوسان دار و بدون ثبات دارد به طوری که به نظر می رسد این روند به شکل مستقیم از جریانهای اقتصادی ،اجتماعی،سیاسی و مذهبی تاًثیر می پذیرد . علاوه بر آن آمار نشان می دهد در سال 1355 میزان طلاق 7/10 درصد بود در سال 1360کاهش یافته و به 3/8 درصد رسیده است در اوایل دهه 60 شروع به افزایش نموده و در سال 1365 به 3/10 درصد رسیده از سال 1366تا1370 نسبت طلاق به ازدواج نوسانهای خفیفی دارد و در سال 1372 به کمترین حد ممکن در 17 سال قبل یعنی 3/6درصد رسید . از سال 1373تا 1379نسبت طلاق به ازدواج بتدریج افزایش یافته به طوری که در سال 1379 رشد 3/8 درصدی را نشان می دهد .افزایش 12 درصدی طلاق در آمارهای موجود سال 1379 نسبت به سال 1378 افزایش 14 درصدی در سال 1380 نسبت به سال 1379 روند افزایش این معضل را در جامعه کنونی ما گوشزد می کند و در دو، سه سال اخیر این روند افزایشی همچنان به قوت خود باقیست. جامعه مترقی و متعالی آن نیست که از جمیعت فراوان یا منابع سرشار برخوردار باشد بلکه جامعه مطلوب جامعه ای است که خانواده های مستحکم داشته باشد . روشن است که هرگاه جامعه ای از خانواده های متعادل و استوار برخوردار باشد که به طور طبیعی فرزندان سالم و متعالی در آن پرورش می شوند در بزرگسالی از ارزشهای واقعی آن جامعه محسوب خواهند شد پس ثروت واقعی جامعه برخورداری از نیروی انسانی شایسته که در خانواده هایی متعادل پرورش یافته اند می باشد. به نظر می رسد یکی از عوامل تاثیر گذار در استحکام خانواده نگرش(پایبندی) مذهبی زوجین باشد.لذا در تحقیق سعی می شود به ارتباط بین نگرشهای مذهبی افراد در رضایت آنها از زندگی زناشویی پرداخته شود تا روشن سازد آیا افرادی که از نظر نگرش(پایبندی) های مذهبی در سطح بالایی هستند آیا در رضایت از زندگی زناشویی هم نمره بالایی کسب می کنند یا خیر. هدف های تحقیق: هدف اصلی این پژوهش تعیین ارتباط بین میزان نگرش(پایبندی) مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی جهت ارائه پیشنهادات و راهبرد های لازم به زوجها به منظور پیشگیری و کاهش نارضایتی و ناسازگاری آنها می باشد. فصل دوم ادبیات پژوهش با تاکید بر مبانی نظری تحقیق: پیشینه تحقیقات انجام شده در مورد مذهب با هر عنوانی دیگر در تحقیق خانم کریمی (1382) رابطه نگرش(پایبندی) مذهبی و شیوه فرزند پروری والدین را مورد بررسی قرار دادند نتایج بدست آمده نشان داد که بین نگرش(پایبندی) مذهبی والدین و دخترانشان رابطه مثبت وجود دارد همچنین بین روشهای تربیتی والدین و نگرش(پایبندی) مذهبی آنها نیز رابطه مثبت و معنا داری وجود دارداما بین روشهای تربیتی آنها و نگرش(پایبندی) مذهبی پسرانشان رابطه معنی دار وجود ندارد. در یک بررسی خانم رازفر(1379)رابطه نگرش مذهبی و خویشتنداری نوجوانان را مورد بررسی قرار داد نتایج نشان داد بین نگرش(پایبندی) مذهبی و خویشتنداری رابطه مثبت معنی دار وجود دارد. در یک مطالعه ای که روی دانشجویان انجام گرفت این نتیجه حاصل شد که گرایش های مذهبی می تواند نقش مهمی در پیش بینی سازگاری اجتماعی دانشجویان داشته باشد.(لوو هاندل 1995 به نقل از علم مهر جردی1381) در تحقیقاتی توسط نلسون(1991)به رابطه بین انجام اعمال دینی و اعتقادات قلبی و رابطه آن با کمک به دیگران انجام گرفت نتایج نشان داد که مذهب دارای یک ارتباط مثبت و قوی با میل به کمک به دیگران دارد. در تحقیقی دیگر تأثیراعتقادات مذهبی وشکل گیری منبع کنترل ونیمرخ روانی توسط خانم میرهاشمیان مورد بررسی قرار داد. نتایج تحقیق نشان داد که بین اعتقادات مذهبی وسلامت روانی رابطه مثبت ومعنا دار وجود دارد .اما بین اعتقادات مذهبی و منبع کنترل رابطه معنی دار مشاهده نشد. شلو درمن وهیون(1997) تحقیقی را در زمینه ارتباط بین مذهب و ارزشها و سازگاری انجام دادند نتایج این پژوهش نشان داد که داشتن روحیه مذهبی ارتباط قوی با ارزشهای اجتماعی خواهانه نگرش خوب به مدرسه ورضایت خانوادگی داشته است . برکین، مسترز وریچاردز(1987) ومکین(1978) طی تحقیقات خود دریافتند که گرایشات مذهبی درونی شده در بین دانشجویان ارتباط مثبتی با سازگاری ایشان دارد و هتیزمن نیز به ارتباط بین گرایشات مذهبی درونی شده و احساس رضایت از زندگی در بین سالمندان اشاره کرد. در تحقیقی دیگر (سهرابیان 1379)به بررسی تأثیر نگرشهای مذهبی بر سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان ارگیل وبیت هلاهمی(1975) در پژوهشی نشان دادند که شرکت در مراسم مذهبی وانجام تکالیف دینی میتواند عامل باز دارنده از بزهکاری باشد. ربکا جی،گلورو (1996)ارتباط بین سن و جنس افراد و مذهبی بودن را مورد بررسی قرار داد نتایج این پژوهش نشان داد که نوجوانان 14تا17 ساله کمتر از گروههای سنی بالاتر مذهبی هستندو بین مذهبی بودن و جنسیت هیچگونه ارتباطی وجود ندارد ولی بین مذهب و متغیرهای سازگاری و سلامت روانی ارتباط معناداری وجود دارد.افرادی که از نظر مذهبی در سطح پایینی هستند احساس بی هدفی و بیگانگی نسبت به اجتماع در بین آنان متداول تراست. برنادت س .هیز نیز میگوید که تحقیقات مبین آن است که زنان نسبت به مردان مذهبی تر بوده و در مقابل اعتقادات مذهبی خود احساس تعهد بیشتری دارند.(همان منبع) دیاگرام علی: تدوین فرضیات پژوهش و ترسیم دیاگرام علی تحقیق(مدل تحلیلی تحقیق): فرضیه اصلی تحقیق 1. به نظر می رسد بین نگرش(پایبندی) مذهبی و میزان رضایت از زندگی زناشویی همبستگی مثبت و مستقیم وجود داشته باشد. تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم, شاخص سازی و ارائه معرف های لازم برای سنجش و اندازه گیری مفاهیم و متغیرها تعاریف نظری: میسرون در کتاب "درباره قوانین" می گوید : دین پیوند هایی است که انسان را به خدا مربوط می کند در کتاب "دین" در مرزهای عقل می نویسد دین عبارت از این است که ما تکالیف واجب و ضروری خود را با توجه به اینکه مبتنی بر اوامر الهی است درک نمائیم. (کتاب قوانین, میسرون) هربرت اسپنسر در خاتمه کتاب مبادی اولیه میگوید ایمان به نیروی که نتوان مرز پایانی زمانی و مکانی آن را تصور کرد عنصر اساسی دین را تشکیل می دهد (اسپنسر, 1381: 16) تی یل نوشت که حقیقت دین وضعیتی روحی یا حالتی ناب و حرمت آمیز است که آن را خشیت میخوانیم. تی یل(1803-1902) برادلی نوشت که دین بیش از هر چیز کوششی برای آنکه حقیقت کامل خیر را در تمام وجود هستی مان باز نمائیم. برادلی (1862-1924) جیمز مارتینو مدعی بود که دین اعتقاد به خدای همیشه زنده است یعنی اعتقاد به اراده وذهنی الهی که حاکم بر جهان است وبا نوع بشر مناسبات اخلاقی دارد. جیمز مارتینو (1900-1805) روشن است که هر کدام از این تعاریف ویژگی متفاوتی را مورد تاٌکید قرار می دهد تی یل بر خشیت تکیه می زند، برادلی دین را با خیر پیوند می دهد و مارتینو به جنبه های اخلاقی یکتا پرستی توجه می کند. تعاریف دیگر ویژگیهای خاص دیگری را منظور می کنند : ویژگیهایی نظیرانجام مناسک دعا و ارتباط با خدایان ، به نظرمی رسد که هر کدام از این تعاریف خطی از اعتبار و معقولیت را دارند "ادیان"بسیار پیچیده هستند بنابرین شرط عقل آن است که هیچ وجه منفردی را تعریف کامل (دین) تلقی نکنیم. برای مثال ادیان ابتدائی نظیر ادیان شمنی (shamanistic ) وجود دارند که به نظر می رسد اعمال خضوع آمیزشان ناشی از ترس یا طمع است نه ناشی از احساس خشیت ناب. بنابراین تعریفی هم که تی نل ارائه می دهد جامع نیست همچنین ادیان قائل به چند خدائی(نظیر ادیان یونان و مصر باستان) هم وجود دارند که معتقد نیستند جهان فرمانروای واحدی دارد بنابراین تعریفی هم که مارتینو ارائه میدهد نمی تواند تمام ادیان را در برگیرد. دین به اندازه ای ساده است که هر بچه عاقل و بالغ و یا آدم بزرگ می تواند یک تجربه دینی حقیقی داشته باشد و به اندازه ای پیچیده است که برای فهم کامل و بهره گیری تام از آن نیازمند به تجزبه و تحلیل می باشد.دین را به عبارت ساده می توان چنین تعریف کردکه آن جنبه از تجربیات و از جمله افکار ،احساسات و فعالیتهای یک فرد است که به وسیله آن او کوشش می کند که در ارتباط با آنچه که خود مقدس و الهی می شمارد یعنی قدرت بسیار متعالی و باارزش که جهان را کنترل می نماید زندگی می کند. دین به انداز ه ای فراگیر و غنی می باشد که جنبه های متفاوت آن کاملاً بحق،برای طبائع مختلف به گونه های متفاوتی مهم جلوه می کند به عنوان مثال: 1.ماکس مولر روی جنبه عقلانی آن تاکید کرده و می گوید:دین یک قوه و یا تمایل فکری است که مستقل است که علی رغم حس و عقل بشر را قادر می سازد که "بی نهایت "را تحت اسامی و اشکال گوناگون درک نماید. هیوم،رابرت(1969) 2.جنبه اخلاقی در دو تعریف مشهور تاریخی از امانوئل کانت و ماتیو آرنولد از دین به عمل به عمل آورده اند مورد تاکید قرار گرفته است" دین عبارتست از تشخیص همه وظائف به عنوان دستور الهی"(همان منبع) 3. تاکید احساسی بر دین توسط عالم بزرگ الهی شلایر ماخربیان گردیده است ."جوهر دین عبارتست از احساس وابستگی مطلق ". 4. تاکید به جنبه پرستشی دینی توسط متویس به عمل آمده است ."دین عبارتست از پرستش قدرتهای بالا به دلیل نیاز (همان منبع) 5. تاکید بر نفع شخصی توسط آلبرت رویه (Ahbert Reoihe) یکی از اولین مورخین ادیان در عصر جدید به عمل آمده است "دین بیش از هر چیز، مبتنی بر نیاز بشر در پی بردن به یک ترکیب هماهنگ بین سرنوشت خود او و عوامل موثر مخالفی است که در جهان با آنها روبرو می شود ".(همان منبع) 6. یکی از تاکیدهای بسیار مورد پسند جدید تاکید بر جنبه اجتماعی دین است که پروفسور ادوارد اسکروینارمز آن را اینگونه تعریف می کند "دین عبارتست از آگاهی به متعالی ترین ارزشهای اجتماعی ."(همان منبع) 7.تاکید دیگری که کاملاٌ با تاکیدات فوق متفاوت است،تاکید فردی که با دقت بسیار زیاد در کتاب مشهور پروفسور ویلیام جیمز شرح داده شده است بنابرین"دین همانطور که من اکنون از شما می خواهم داوطلبانه آن را بپذیرید،باید برای ما به معنی احساسات ،اعمال و تجربیات هر یک از افراد بشر در خلوت خودشان،تا جایی که خود را در رابطه با هر آنچه که الهی می پندارند و می بینند بوده باشد." (همان منبع) 8. دین به عنوان فرایند ایده ال سازی متعالی ،دیدگاهی است که توسط پروفسور استراترن عرضه گردیده است،"دین عبارتست از ادراک یک جهان نادیده که معمولاًیک صاحب عینی است،همچنین دین هر آن چیزی است که آشکارا ما را به سمت آن ادراک حرکت داده و یا از آن برگشت می نماید شاید هم بشود آن را اینطور شرح داد که دین عبارتست از کل تمایل بشر نسبت به آنچه که در نظر او بهترین و یا عظیم ترین جلوه می کند ".(همان منبع) 9. تاکیدی هم که کوشش دارد تا هم تاکیدات دیگر را شامل شود به خوبی ، توسط پروفسور ویلیام آرماز براون بیان گردیده است او می گوید: دین به معنی زندگی بشر و در روابط فوق بشریت می باشد یعنی رابطه او با قدرتی که او به آن احساس وابستگی میکند ، صاحب اختیاری که او خود را در مقابل آن مسئول می بیند ، وجود غیبی که او خود را قادر به ارتباط با آن میداند ، در آرمان وابستگی دینی، مسئولیت و ارتباط با یکدیگر متعلق اند. (همان منبع) در لغت نامه دهخدا جلد 22 واژه دین معادل کیش، طریقت مسئولیت و مقابل کفر آورده شده است.همچنین دراین لغت نامه دین به این صورت تعریف شده است: مجموعه عقاید موروث و مقبول در باب روابط انسان با مبدا وجودی و التزام به سکوت و رفتار به مقتضای آن عقاید براون دین را زندگی بشر در روابط فوق بشری و وجود غیبی قلمداد می کند که انسان خود را قادر به برقراری ارتباط با آن می بیند و آلن میتریس در تعریف دین آن را پرستش قدرتهای بالا می داند. رامز براون, ویلیام(1987) تعریف مذهب در لغت نامه دهخدا در تعریف مذهب آمده است که مذهب در اصطلاح علم کلام اسلامی طریقه ای خاص در فهم مسائل اعتقادی به ویژه امامت است که منشاء اختلاف در آن توجیه مقدسات منطقی و یا تفسیر ظاهری کتاب خدا است مانند مذهب شیعه امامی،اشعری و معتزلی.(لغت نامه دهخدا) شهید مطهری در کتاب مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی ایمان و دین را اینگونه تعریف می کند :ایمان مذهبی پیوندی است دوستانه میان انسان و جهان و به عبارت دیگر نوعی هماهنگی است میان انسان و آرمانهای کلی جهان.(شهید مطهری) از نظر اریک فرم مذهب هر سیستم فکری و عملی است که به انسان چهارچوبی برای جهت گیری و اخلاق می دهد.(فرم,اریک) از نظر امانوئل کانت و ماتیو آرنولد دین عبارتست از تشخیص همه وظائف به عنوان دستورات الهی. (کانت, امانوئل , آرنولد, ماتیو) و از نظر " شلایر ماخر" دین احساس وابستگی مطلق است. (ماخر, شلایر) به عقیده ساموئل کینگ : مذهب نیز مانند صنایع ، جنگ و مقررات وسیله حراست و حمایت بشر است و آن را می توان بیمه عملی بر علیه خطرات و تغییرات ناگهانی دانست که بشر از پی بردن به علل آن عاجز است .(جیمز ,ویلیام)1372) ویلیام جیمز در کتاب تنوع تجربی ادیان که قسمتی از آن تحت عنوان " دین و روان"ترجمه شده است ، دین را عبارت از نظم نامرئی موجود در جهان میداند که وظیفه انسان هماهنگی با این نظم است . او در بررسی های خود چیز مشترکی را در ادیان مختلف مشترک یافت که آن رهایی از ناراحتی و دستیابی به آرامش بود. به نظر یونگ دین به میزان قابل ملاحظه ای جنبه روانشناسی دارد،یونگ دین را با توجه به ریشه لاتینی آن عبارت از تفکر از روی وجدان می داند. اریک فروم دین را نیاز به پرستش و خدا را جلوه ای از نیاز انسان به کمال و گریز از یک حالت دو گانگی در رسیدن به وحدت و تعادل می داند. فرم معتقد است که با ایمان زیستن به معنی ثمر بخش زندگی کردن است و به نظر او ایمان دین مدار سازنده و زایاست یعنی خاصیت بار آوری دارد، او نیاز به یک نظام اعتقادی را جزءذاتی انسان می داند و اضافه می نماید از آنجا که نیاز به یک نظام جهت گیری و اعتقادی جزء ذاتی هستی انسان است ،می توان به حدت و شدت این نیاز پی برد، به راستی هیچ منبع قدرتی قویتر از آن وجود ندارد ، نیاز به دین یعنی نیاز به یک الگوی جهت گیری و مرجعی برای اعتقاد و ایمان. هیچ کس را نمی توان یافت که فاقد این نیاز باشد. او جهت گیری دین را چنین تعریف می کند :"هر سیستم فکری و یا عملی مشترک بین یک گروه که الگوی جهت گیری و مرجع اعتقاد و ایمان افراد آن باشد او معتقد است که در واقع هیچ فرهنگی در گذشته یافت نمی شود که دین به معنی وسیع تعریف فوق در آن جایی نداشته باشد و به نظر او هم نمی رسد که در آینده فرهنگی غیر از آن بتواند بوجود آید. دیدگاه درونی و بیرونی دینمذهب و نگرش مذهبیتعریف دین

تعریف دین-دیدگاه درونی و بیرونی دین –طرح تحقیق –جامعه اماری نمونه گیری ابزار پژوهش پرسشنامه

سپاس بیکران بر خداوند منان که نعمت خویش را بر جهانیان تمام کرد وانسان را توان بخشید تا هویت انسانی خود را باز یابد و درود فراوان بر پیامبر بزرگوار اسلام ص و امامان معصوم و صالحان و دانشمندان که زندگانی و مرگشان در طول قرنها،همواره اندیشه و کردار انسانها را بارور کرده است

دسته بندی	معارف اسلامی
بازدید ها	1
فرمت فایل	doc
حجم فایل	56 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	58

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

فهرست

فصل اول

چکیده..................................................................................................................................2 مقدمه..............................................................................................................................3

بیان مساله...............................................................................................5

پیشینه تحقیق............................................................................................................6

اهمیت تحقیق...................................................................................9

اهداف تحقیق،روش تحقیق..............................................................................11

روش تحقیق.............................................................................................................11

فرضیه های تحقیق...........................................................................................................11

تعاریف عملیاتی و علمی متغیر های تحقیق..................................................................12

فصل دوم

تعریف دین......................................................................................................................15

دیدگاه درونی وبیرونی دین.......................................................................................15

تعاریفی از دانشمندان غربی درباره دین.............................................................15

تعریف مذهب..............................................................................19

مفهوم نگرش...................................................................................................................20

نگرش مذهبی............................................................................................................21

جامعه شناسی و مذهب................................................................................................22

نقش روانی مذهب..................................................................................................23

نقش اجتماعی مذهب.......................................................................................................23

آثار مذهب در زندگی..........................................................................................25

اهداف و اهمیت ازدواج.......................................................................................................26

اهداف و انگیزه ازدواج............................................................................................27

تعریف رضایت.............................................................................................................30

تعریف رضایتمندی زناشویی.......................................................31

عوامل موثر در رضایتمندی زناشویی......................................................................31

فصل سوم

طرح تحقیق...............................................................................................................36

جامعه آماری................................................................................................................36

نمونه گیری....................................................................................................36

ابزار پژوهش.......................................................................................................36

اعتبار و روایی ابزار....................................................................................36

شیوه اجرای تحقیق...............................................................................................37

فهرست منابع

پرسشنامه

پیشگفتار

سپاس بیکران بر خداوند منان که نعمت خویش را بر جهانیان تمام کرد وانسان را توان بخشید تا هویت انسانی

خود را باز یابد و درود فراوان بر پیامبر بزرگوار اسلام "ص" و امامان معصوم و صالحان و دانشمندان که زندگانی و مرگشان در طول قرنها،همواره اندیشه و کردار انسانها را بارور کرده است .

چکیده

در پژوهش حاضر به بررسی ارتباط بین نگرش مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی می پردازیم. فرضیه اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه بین نگرش مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد و فرضیه

های فرعی این پژوهش عبارت است از اینکه بین پایگاه اجتماعی زوجین ،بین سطح تحصیلات و بین آموزشهای قبل از ازدواج با رضایت از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد. برای بررسی این پژوهش 60 نفر مرد و زن متاهل با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند و از طریق پرسشنامه افراد گروه نمونه مورد ارزیابی قرار گرفتند و جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش همبستگی استفاده شد. نتایج این تحلیل نشان داد که بین نگرشهای مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی رابطه معناداری وجود دارد ،همچنین بین پایگاه اجتماعی افراد و آموزشهای قبل از ازدواج با رضایت از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد اما بین سطح تحصیلات و رضایت از زندگی زناشویی رابطه معنا داری وجود ندارد.

مقدمه

خانواده این واحد به ظاهر کوچک اجتماعی، از ارکان عمده واز نهادهای اصلی هر جامعه به شمار می رود و در واقع هر خانواده را باید خشت بنای جامعه و کانون اصلی حفظ سنت و رسوم و ارزشهای والا و مورد احترام و شالوده مستحکم مناسبات پایدار اجتماعی و روابط خویشاوندی، مبدأ بروز و ظهورعواطف انسانی و کانون صمیمانه ترین روابط میان افراد، و مهد پرورش فکر و اندیشه و اخلاق و تعالی روح انسانی به حساب آورد.

ازدواج فرایندی است که از کنش متقابل بین زن و مرد که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده اند و مراسمی برای برگزاری زناشویی خود بر پا داشته اند و به طور کلی عمل آنها مورد پذیرش قانون قرار گرفته است و این فرایند ازدواج نام دارد.همچنین ازدواج ارتباطی را میسازد که در مقایسه با دیگر ارتباطات انسانی دارای تمامیتی است بی نظیر به عبارت دیگر ارتباطات انسانی دیگر یک بعد ازابعاد حیات را می پوشانند در حالی که زوجیت دارای ابعاد زیستی،اقتصادی،عاطفی و نیز روانی است به عبارت دیگرهمزیستی زوجین در درون خانواده آنان را چنان در گردونه ارتباطات مختلف ازدواج قرار میدهدکه به هیچ وجه قابل مقایسه با هیچ یک از ارتباطات انسانی نیست.

مذهب و خانواده دو نهادی بوده که همواره در مرکز بحثهای جامعه شناسی قرار داشته است چرا که در گستره جغرافیا و هر کجا که انسانی زیست می کندو در عمق تاریخ تا آنجا که نشانی از انسان ملاحظه شده خانواده وجود داشته و نیز انسان به پرستش اشتغال داشته است.

ارزشهای اخلاقی منبعث از دیانت از جمله اصول ثابت طبیعت انسان است که ریشه در نهاد انسان دارد.اهمیت تربیت اخلاقی تا آنجاست که پیامبر اسلام هدف خود را تکمیل اخلاق انسان میداند.

ادیان الهی در زمینه های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی دستورات و فرامین مختلف دارند. مانند طریقه سخن گفتن، راه رفتن، روش برخورد با دوستان، پدر و مادر و دیگران و نحوه با دشمنان که از جمله ارزشهای اخلاقی می باشد در اسلام مورد اشاره قرار گرفته اند.به کار گرفتن رهنمودهای اخلاقی و تربیتی اسلام می تواند عامل مهمی در جلوگیری از بروز انحرافات،بزهکاریها،کاهش تنشهاو فشارهای روانی و ایجاد آرامش باشد.

بی گمان انسان حتی در سخت ترین شرایط الحادی و انکار وجود خدا در نخستین برهه رویارویی با بحران خطر و درماندگی تنها نامی که بر لب دارد نام خدا به هر واژه و هر زبانی است وتنها امیدی که در دل می پروراند یاری گرفتن از همین نیروست و همین نیروست که در وی آرامش نهاده و راه را برای کسب فضایل اخلاقی و انسانی و استقامت و سازگاری در برابر وقایع و ناملایمات زندگی اجتماعی گشوده است.

علی رغم همه تبلیغات مسموم علیه دینداری و تلاشهای دشمنان برای از بین بردن و گسترش جو بی اعتمادی در محافل و مجامع علمی روانشناسی روز به روز بر اهمیت ارتباط بین دین و سلامت روانی افزوده است و نشریات تخصصی متعددی چاپ شده است.

این پژوهش با توجه به نقش غیر قابل انکارنگرش مذهبی در زندگی انسان،به بررسی رابطه نگرش مذهبی و رضایتمندی زناشویی می پردازد.با امید این که بتواند زمینه ای بر تحقیقات گسترده و دقیق ایجاد کند.

بیان مسأله

حفظ موازین و شئون اسلامی در جامعه متحول امروز و تحکیم مودت و برادری و برابری انسانی و عدالت خواهی و آزاد منشی و روحیه ایثار و مقاومت در برابر نفوذ بیگانه و حفظ استقلال و انتقال بسیاری از سنن اسلامی و معیارهای اخلاقی به استحکام و بقای کانون گرم و صمیمی خانواده نیازمند است و در اینجاست که این همه شکل می گیرد و استمرار می یابد و در سطح جامعه و روابط وسیع اجتماعی بروز و ظهور می کند.

مزلو در سلسله مراتب نیازها اشاره به نیاز انسان به تعلق و محبت دارد، نیاز به محبت و تعلق در واقع نیاز به بودن با دیگری و نیاز بودن در لااقل یک رابطه صمیمانه و دوستانه است.

از دیدگاه اسلام ازدواج نه تنها به خاطر این نیست که زن و مرد از مصاحبت هم لذت ببرند بلکه ازدواج و تشکیل کانون خانوادگی،ایجاد کانون پذیرایی نسل آینده است و سعادت نسل آینده،بستگی کامل به وضع اجتماعی خانواده دارد.

با توجه به اهمیتی که جوامع امروزی برای تداوم و بقاء خانواده و سلامت بهداشت روانی افراد جامعه قائل است،بررسی مشکلات و عواملی که منجر به زوال خانواده و روابط نامناسب زن و شوهر می گردد و سرانجام ریشه دار شدن این مشکلات که منجر به جدایی میگردد ضروری به نظر میرسد.

دیدگاه اخلاقی و مذهبی هر فرد میتواند نحوه ومشکل سازگاری آن فرد مشخص کندو انسانی که معتقد به اصول اخلاقی و مذهبی است روشهای سازگاری خاص خود را دارد که از ویژگیهای آن،قدرت تحمل بالا،صبر مقاومت و توکل به خداوندهنگام مواجه با مشکلات و بلایاست.به درستی هیچ کس نمی تواند تاثیر نگرش مذهبی را در بهبود روابط انسانی و سازگاری در زندگی اجتماعی بشر نادیده بگیرد.

امروزه بیش ازهر زمان دیگرمیل به کنکاش و چالش گرفتن مذهب در حل بسیاری از معضلات اخلاقی اجتماعی انسان بوجود آمده است و هیچ کس نیست که بتواند نقش مذهب را انکار نماید.این مذهب آثار نیک فراوان داردکه یکی از آنها کاهش و رفع ناراحتیهاست.از جمله آثار نیک مذهب کاهش بیماریها و افزایش سطح سازگاری در انسان است و پیروان همه ادیان،عقیده دارند که علت ماندگاری مذهب این است که هم جزء خواسته های فطری و عاطفی بشر است و هم برخی از نیازهای اساسی انسان را به صورت منحصر به فرد تا مین می کند.

با توجه به این که انتظار می رود بین رضایتمندی زناشویی ونگرشهای مذهبی زوجین رابطه مثبت وجود داشته باشد لذا پژوهشگر قصد دارد ارتباط نگرشهای مذهبی و رضایت زناشویی را مورد سنجش و بررسی قراردهد.

پیشینه تحقیق

پیشینه تحقیقات انجام شده در مورد مذهب با هر عنوانی دیگر

در تحقیق خانم کریمی (1382) رابطه نگرش مذهبی و شیوه فرزند پروری والدین را مورد بررسی قرار دادند نتایج بدست آمده نشان داد که بین نگرش مذهبی والدین و دخترانشان رابطه مثبت وجود دارد همچنین بین روشهای تربیتی والدین و نگرش مذهبی آنها نیز رابطه مثبت و معنا داری وجود دارداما بین روشهای تربیتی آنها و نگرش مذهبی پسرانشان رابطه معنی دار وجود ندارد.

در یک بررسی خانم رازفر(1379)رابطه نگرش مذهبی و خویشتنداری نوجوانان را مورد بررسی قرار داد نتایج نشان داد بین نگرش مذهبی و خویشتنداری رابطه مثبت معنی دار وجود دارد.

در یک مطالعه ای که روی دانشجویان انجام گرفت این نتیجه حاصل شد که گرایش های مذهبی می تواند نقش مهمی در پیش بینی سازگاری اجتماعی دانشجویان داشته باشد.(لوو هاندل 1995 به نقل از علم مهر جردی1381)

در تحقیقاتی توسط نلسون(1991)به رابطه بین انجام اعمال دینی و اعتقادات قلبی و رابطه آن با کمک به دیگران انجام گرفت نتایج نشان داد که مذهب دارای یک ارتباط مثبت و قوی با میل به کمک به دیگران دارد.

در تحقیقی دیگر تأثیراعتقادات مذهبی وشکل گیری منبع کنترل ونیمرخ روانی توسط خانم میرهاشمیان مورد بررسی قرار داد.

نتایج تحقیق نشان داد که بین اعتقادات مذهبی وسلامت روانی رابطه مثبت ومعنا دار وجود دارد .اما بین اعتقادات مذهبی و منبع کنترل رابطه معنی دارمشاهده نشد.

شلو درمن وهیون(1997) تحقیقی را در زمینه ارتباط بین مذهب و ارزشها و سازگاری انجام دادند نتایج این پژوهش نشان داد که داشتن روحیه مذهبی ارتباط قوی با ارزشهای اجتماعی خواهانه نگرش خوب به مدرسه ورضایت خانوادگی داشته است .

برکین، مسترز وریچاردز(1987) ومکین(1978) طی تحقیقات خود دریافتند که گرایشات مذهبی درونی شده در

بین دانشجویان ارتباط مثبتی با سازگاری ایشان دارد و هتیزمن نیز به ارتباط بین گرایشات مذهبی درونی شده و

احساس رضایت از زندگی در بین سالمندان اشاره کرد.

در تحقیقی دیگر (سهرابیان 1379)به بررسی تأثیر نگرشهای مذهبی بر سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان

ارگیل وبیت هلاهمی(1975) در پژوهشی نشان دادند که شرکت در مراسم مذهبی وانجام تکالیف دینی میتواند عامل باز دارنده از بزهکاری باشد.

ربکا جی،گلورو (1996)ارتباط بین سن و جنس افراد و مذهبی بودن را مورد بررسی قرار داد نتایج این پژوهش نشان داد که نوجوانان 14تا17 ساله کمتر از گروههای سنی بالاتر مذهبی هستندو بین مذهبی بودن و جنسیت هیچگونه ارتباطی وجود ندارد ولی بین مذهب و متغیرهای سازگاری و سلامت روانی ارتباط معناداری وجود دارد.افرادی که از نظر مذهبی در سطح پایینی هستند احساس بی هدفی و بیگانگی نسبت به اجتماع در بین آنان متداول تراست.

برنادت س .هیز نیز میگوید که تحقیقات مبین آن است که زنان نسبت به مردان مذهبی تر بوده و در مقابل اعتقادات مذهبی خود احساس تعهد بیشتری دارند.(همان منبع)

تعریف دیندیدگاه درونی و بیرونی دینرضایت از زندگی زناشویینگرش مذهبی

دانلود فایل بررسی تاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دین

بررسی تاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دین

تعاریف مختلفی از دیدگاه علوم اجتماعی از دین ارائه شده است که برخی از مهمترین آنها در اینجا ذکر می شوند 1 دین عبارت است از باور به موجودات معنوی (Reading 1977175) 2 دین یعنی تلاش و جستجو کردن برای کمک گرفتن از ارواح از طریق عبادت (فریزر) (Reading 1977175)

دسته بندی	معارف اسلامی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	16 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	28

دریافت فایل

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

تعریف دین

تعاریف مختلفی از دیدگاه علوم اجتماعی از دین ارائه شده است که برخی از مهمترین آنها در اینجا ذکر می شوند:

1. دین عبارت است از باور به موجودات معنوی (Reading 1977:175).

2. دین یعنی تلاش و جستجو کردن برای کمک گرفتن از ارواح از طریق عبادت (فریزر) (Reading 1977:175).

3. دین عبارت است از مجموعه ای از اعمال و باورهای مربوط به ماوراء الطبیعه که به خودی خود هدف هستند (مالینوفسکی) (Reading 1977:175).

4. دین ایدئولوژی ماوراء الطبیعه است (پدینگتون) (Reading 1977:175).

5. دین یک نظام یکپارچه از عقاید و اعمالی است که به اشیای مقدس مربوط می شوند، یعنی اشیای متمایز و ممنوع، عقاید و اعمالی که همه کسانی را که به آن وفادارند، در یک اجتماع اخلاقی به نام کلیسا، متحد می سازند (دورکیم) (بختیاری و حسامی، 113:1382).

6. دین عبارت است از روابط انسان ها با نیروهای فوق طبیعی که شکل دعا، قربانی و عبادت به خود می گیرند (وبر) (بختیاری و حسامی، 208:1382).

7. دین نظامی از نمادهاست که می کوشد خلقیات و انگیزش های قوی، فراگیر و پویا در انسان ایجاد کند. این کار با تنظیم و جهت دادن به تصورات و ذهنیت ها درباره نظام حاکم بر هستی و پوشش دادن این تصورات و ذهنیت ها با هاله ای از حقیقت و واقعیت به گونه ای که فقط خلقیات و انگیزش ها، واقعیت و حقیقت جلوه کند (گیدنز) (بختیاری و حسامی، 250:1382).

8. دین عبارت است از نظام هایی درباره اعتقاد، عمل و سازمان که جلوه ای اخلاقی را در رفتار پیروان شکل می دهند (گولدوکولب، 427:1382).

9. دین مجموعه ای از مراسم تبعید شده عقلی به وسیله افسانه است که نیروهای ماوراء الطبیعه را برای مقاصدی مانند ایجاد یا ممانعت از تغییر حالت در انسان و طبیعت بسیج می‌کند (عسگری خانقاه و کمالی،477:1380-476).

10. دین عبارت است از نظامی از باورها و اعمال که به وسیله آن گروهی از افراد به تفسیر کردن و دادن پاسخ به آن چیزهایی می پردارند که آنها را فوق طبیعی و مقدس احساس می‌کنند (Horton, Hunt, 1984:265).

11. دین می تواند به عنوان: اعتقاد به امر فراطبیعی؛ ایدئولوژی؛ نظام های اعتقادی و مجموعه ای از مناسک در نظر گرفته می شود (بیتس، پلاگ، 671-677:1375).

12. دین از نظر لغوی، واژه ای است عربی و معنای فارسی آن آیین، کیش، راه و روش است. جمع آن ادیان است (فرهنگ معین، 1597:1381).

معادل انگلیسی آن (Religion) است. این لفظ معمولا از فعل لاتین (religere) مشتق شده و به معنای اجرای وظیفه، حرمت، نیروهای برتر و تفکر عمیق است. اسم وابسته به این فعل، (religio) دلالت دارد هم به موضوع این گونه شیفتگی درونی و هم به غایت فعالیتی که با آن ملازم است. فعل لاتینی جدیدتر دیگری یعنی (religare) را ریشه این اصطلاح ذکر کرده اند که بر پیوند دلالت دارد (گولد، کولب، 427:1376).

نگاهی نسبتاً دقیق به تعاریف ذکر شده نشان می دهد که آنچه به عنوان عناصر اساسی و با اهمیت در تعریف دین لازم است مورد توجه قرار گیرد، عبارتند از: باورها، اعمال و سازمان. این سه عنصر به شکل مشخص در تعاریف دورکیم و گولد و کولب از دین آمده است.

تعریف جامعه شناسی دین

جامعه شناسی شاخه ای از علوم اجتماعی است که به مطالعه پدیده های اجتماعی یا واقعیت‌های اجتماعی در جوامع متحول و پیچیده می پردازد. جامعه شناسی در آغاز بر اساس الگوی علوم طبیعی شکل گرفته بود و در واقع نوعی فیزیک اجتماعی بود که در مطالعه پدیده های اجتماعی به دنبال کشف قانون مندی های طبیعی این پدیده ها بود و بر روی های عینی و شناخت خصوصیات ظاهری و خارجی پدیده ها تأکید می نمود و هدفش به دست آوردن شناخت عینی و به دور از داوری های ارزشی و بیطرفانه بود.

برخی ویژگی های پدیده های انسانی نظیر آگاهی،‌ اراده مند بودن، داشتن ذهنیت، قصد و نیت و معنا و تأثیر آنها بر روش شناخت پدیده های انسانی باعث به وجود آمدن بینشی دیگر در علوم انسانی شد که به جای شناخت خصوصیات ظاهری پدیده ها به روش عینی بر شناخت معانی پدیده ها به روش های درونی، ذهنی و همدلانه تأکید می نمود و به جای آنکه به دنبال تبیین پدیده های انسانی بود و به جامعه شناسی تفهمی و یا تفسیری و یا هرمنوتیکی معروف گشت.

جامعه شناسی دینی (The sociology of religion) یکی از شاخه های جامعه شناسی است که در هر دو نحله اثبات گرا و تفهم گرا گسترش یافته است. هم دورکیم و هواداران او به دنبال مطالعه جدی پدیده های دینی از دیدگاه جامعه شناسی بوده اند و هم «وبر» و طرفداران او رفتارهای دینی را از منظر جامعه شناسی پژوهش نموده اند. اگر گفته ریمون آرون، جامعه شناس فرانسوی، را بپذیریم که به تعداد جامعه شناسان می تواند تعریف جامعه شناسی وجود داشته باشد؛ می توان گفت که به تعداد جامعه شناسان دینی، تعریف جامعه شناسی دین وجود دارد. در اینجا نمونه هایی از تعریف های جامعه شناسی دین ذکر می شوند:

1. جامعه شناسی دینی شاخه ای از جامعه شناسی است که به مطالعه دین با عنوان واقعیت‌های اجتماعی یا پدیده های اجتمااعی می پردازد. واقعیت های اجتماعی دارای سه ویژگی عمومی بودن، خارجی بودن و الزام آور بودن هستند.

2. جامعه شناسی دینی به عنوان شاخه ای از جامعه شناسی است که به مطالعه دین به عنوان یک نهاد اجتماعی می پردازد و تعامل آن را با سایر نهادهای اجتماعی مورد تأکید قرار می‌دهد. می دانیم که از دیدگاه جامعه شناسان پنج نهاد اجتماعی اولیه و اساسی در همه جوامع وجود دارد که جوامع بدون حضور آنها نمی توانند ادامه حیات بدهند. این پنج نهاد اجتماعی عبارتند از: خانواده، آموزش و پرورش، اقتصاد، حکومت و دین.

3. جامعه شناسی دینی مطالعه دین در بستر و زمینه اجتماعی خود است (Hogo, 19??:175)

4. جامعه شناسی دینی به مطالعه جوهر پدیده دینی نمی پردازد، بلکه رفتارهای دینی که با تکیه بر پاره ای از تجربیات خاص و تصورات اهداف معین صورت می گیرند، مورد بررسی قرار می دهد. بنابراین رفتار معنادار انسان دینی مورد اعتنای جامعه شناسی دینی است. در جامعه شناسی دینی از ارزش های مربوط به اصول خداشناسی یا فلسفه های دینی و یا از مشروعیت اعتقاد به جهان آخرت بحث نمی شود، بلکه فقط رفتار دینی به عنوان رفتار انسان خاکی به مقتضای هدف معمولی مورد مطالعه قرار می گیرد (فروند، 188:1362-187).

5. جامعه شناسی دینی مطالعه دین از منظر گروه های اجتماعی، تعاملات اجتماعی، نهادهای اجتماعی، ساختارهای اجتماعی، بستر تاریخی- اجتماعی، تأثیرپذیری از محیط اجتماعی، مقاومت در برابر نیروهای اجتماعی، سازه های اجتماعی واقعیت، آشکارسازی و رویکرد انتقادی است (زاکرمن، 73:1383-53).

6. جامعه شناسی کلاسیک دینی عمدتاً به دو موضوع مهم و گسترده پرداخته است: اول؛ آنگه چگونه دین در حفظ نظم اجتماعی مشارکت دارد و سهم ایفا می کند. دوم؛ آنکه چه رابطه ای بین دین و نظام سرمایه داری وجود دارد (Abercrombie, et al.,1984:206).

اگر به تعاریف ذکر شده از جامعه شناسی دینی توجه شود، می توان این تعاریف را در دو دسته نهادگرا و کنش گرا طبقه بندی نمود. رویکرد اثبات گرایانه و نهادگرایانه در مطالعات جامعه شناسی دینی به شکل جدی با دورکیم آغاز می شود. لازم به ذکر است که اگوست کنت نیز در پویایی شناسی اجتماعی خود و به ویژه در مبحث قانون مراحل سه گانه، دیدگاه جامعه شناختی خود را درباره دین که همانا دیدگاه اثبات گرایانه و تحول گرایانه است ذکر نموده است. رویکرد دوم یا رویکرد کنش گرا به پیشگامی ماکس وبر مطرح شده است. وبر جامعه شناسی را علم مطالعه کنش های اجتماعی معنادار می داند و بنیانگذار جامعه شناسی تفهمی است. در مطالعه کنش گرایانه از دین بر معنای رفتارهای دینی تأکید می شود که باید با همدلی و تجربه زیسته شناخته شود و یا به عبارت دقیق تر فهمیده شود. این تفهم یا فهم همدلانه باید در مرحله بعد تبیین گردد. به همین جهت رویکرد وبر در مطالعات جامعه شناختی دین تنها تفهمی یا تفسیری نیست بلکه تفهم تبیینی است.

تاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دین

مطالعات اولیه جامعه شناختی درباره دین از نظر روش شناختی دارای سه ویژگی تحول گرایانه، اثبات گرایانه و روان شناختی است. این خصوصیات را می توان در آثار کنت، تایلور و اسپنسر مشاهده کرد. در جامعه شناسی اگوست کنت یکی از مفاهیم اساسی به اصطلاح قانون مراحل سه گانه بود که بر اساس آن اندیشه بشری به شکل تاریخی و ضروری از مرحله ربانی و متافیزیک گذشته و به مرحله اثباتی رسیده است.

در آثار تایلور (فرهنگ ابتدایی) و اسپنسر (اصول جامعه شناسی) توضیحات دقیق تری درباره مراحل تحول دین و به ویژه منشأ دین به چشم می خورد. به باور تایلور و اسپنسر [پذیرش] روح ویژگی اصلی اعتقاد دینی است و ایده روح از تفسیر ناصحیح رؤیا و مرگ به دست آمده است.

این دو اندیشمند نیز مانند کنت پدیده های دینی را بر اساس تمایلات روان شناختی، خطاهای فکری و شرایط زندگی اجتماعی توضیح می دادند. در قرن نوزدهم، دانشمندان دیگر به ویژه کارل ماکس و جیمز فریزر نیز در مطالعه دین رویکرد مشابهی داشتند.

رویکرد دیگری در مطالعه دین وجود دارد که توسط امیل دورکیم در کتاب صور بنیانی حیات دینی مطرح شده است. هر چند این نگاه قبلاً توسط فوتسل دوکلانژ (معلم دورکیم) مطرح شده بوده است. از دیدگاه دورکیم در همه جوامع تمایزی بین امر مقدس و نامقدس وجود دارد. او بیان می دارد که دین، نظامی یکپارچه از باورها و اعمال در ارتباط با امور مقدس است، اموری که متمایز و ممنوع هستند، این باورها و اعمال گروندگان به آنها را در اجتماع، واحدی که کلیسا نامیده می شود، با هم متحد می سازد. در نظریه دور کیم جنبه‌های اجتماعی دین بیشتر مورد تأکید است. از نظر دورکیم کارکرد مناسک مذهبی تأیید برتری اخلاقی جامعه بر اعضای آن و همچنین حفظ همبستگی اجتماعی است.

تأکید دورکیم بر مناسک به جای باورها، انسان شناسان بعدی را وادار نمود تا پژوهش های کارکردگرایانه درباره دین انجام دهند. پژوهش های مالینوسکی در مقاله «جادو، علم و دین» و دیگر مقالاتش (1948) و رادکلیف براون در «ساکنان جزایر آندومان» (1922) نشان داد که چگونه امور مذهبی در جوامع ساده و ابتدایی به حفظ انسجام اجتماعی و نظارت جامعه بر رفتار افراد کمک می کند.

در رابطه با جوامع متمدن و پیشرفته، نظریه دورکیم درباره کارکردهای دین کمتر راهگشاست. چون دین بیش از آنکه عامل وحدت باشد، می تواند نقش اختلاف برانگیز داشته باشد. از طرف دیگر در جوامع متمدن باورها و آیین ها مهم تر از مناسک هستند. این تغییر توجه باعث شد که هابهاوس به بررسی اثر پیشرفت فکری بر نهادهای اجتماعی بپردازد و توجه خاصی به ایده های اخلاقی بنماید. بر این اساس، وی در اثر مهمش به نام «اخلاق در تحول» که در سال 1907 منتشر شده است به کدهای اخلاقی مهم ترین ادیان و به ویژه مسیحیت می پردازد. این کدها به مثابه آیین مورد بررسی قرار می گیرند و به شکلی اساساً فلسفی تحلیل می شوند و ارتباط این کدها با رفتار اجتماعی به شکلی بسیار کلی مورد توجه هستند.

ماکس وبر نیز عمیقاً تحت تأثیر دلالت های اجتماعی باورهای دینی قرار داشت و رویکردش از برخی جهات متفاوت از رویکرد هابهاوس بود. اولاً، آنکه طرح نظری وبر درباره دین تحول گرایانه نبود. ثانیاً، وی اساساً علاقمند به یک جنبه از اخلاق دینی یعنی پیوند اخلاق دینی با نظام اقتصادی بود و آن را از دو جنبه، نخست تأثیر آیین دینی خاص بر روی رفتار اقتصادی و دیگر رابطه بین جایگاه گروه ها در نظام اقتصادی و انواع باورهای دینی بررسی نمود. چنین است که آثار وب، دورکیم و دیگران به مطالعه جامعه شناختی از دین شکل دادند.

در آمریکا، یعنی جایی که برخلاف جریان شکل گرفته در اروپا، باورها و اعمال دینی رو به فزونی و شرکت در مراسم کلیسایی در سطح بالاست، البته با تفاوت های ناچیزی که بین طبقات اجتماعی وجود دارد. «هربرگ» در کتاب کاتولیک، پروتستان و یهود (1955) و دمارت در کتاب «طبقه اجتماعی در آمریکای پروتستان» (1965) کوشش نمودند که مفهوم همبستگی اجتماعی دورکیم را به کارگیرند و از طرف دیگر فرضیه وبری بنیان های اجتماعی وفاداری فرقه ای را گسترش دهند (Mitchell,1981:214-216).

تعریف دینتاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دیندیدگاه علوم اجتماعی از دین