بررسی پتانسیل معدنی استان ایلام

منطقه زاگرس کمی کمتر از پهنه میهن را در بردارد، در حالیکه بجز نفت که یک کانسار مواد آلی است، تقریباً هیچ گونه اطلاعات معدنی و علمی و اقتصادی از این ناحیه عظیم در دست نیست امید است با پیگیری مطالعات که آغازش با این گونه پروژه هاست، بتوان با ایجاد کمترین هزینه توان معدنی آنرا مورد پژوهش و ارزیابی قرار داد

دسته بندی	معدن
بازدید ها	36
فرمت فایل	doc
حجم فایل	127 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	68

فروشنده فایل

کد کاربری 8044

تمام فایل ها

(فهرست مطالب)

عنوان صفحه

چکیده

مقدمه

فصل اول تاریخچه مطالب قبلی

1-1- مقدمه 6

1-2- مشخصات جغرافیایی استان 6

1-3- راههای ارتباطی 12

فصل دوم ژئو مرفولوژی منطقه

2-1- مقدمه 14

2-2- زمین شناسی ناحیه ای 16

2-3- چینه شناسی استان 19

فصل سوم پی جویی وپتانسیل یابی

3-1- سنگ آهک 31

3-2- گوگرد 36

3-3- سنگ های تزئینی 43

3-4- دولو میت 53

3-5- گچ 62

3-6- بیتومین و قیر طبیعی 68

فصل چهارم بررسی کانیهای سنگین منطقه ایلا م

4-1- مقدمه 72

4-2- مشخصات سطحی زمین 72

4-3- طرح اکتشاف ونمونه برداری 73

4-4- تشریح نتایج 75

نتایج و پیشنهادات 80

منابع و مراجع 82

چکیده

در رابطه با طرح پی جویی و پتانسیل یابی کانسارهای غیر فلزی کانسارهای استان ایلام ، مواردزیر استفاده و نقشه های مورد نظرتهیه گردیده است. این مدارک عبارتند از :

1- فتوژئولوژی عکسهای هوایی مناطق موجود در برگه های (sheet) های حمیل، چغا کبود، جویزر، زرنه و رووان.

2- تهیه نقشه های پایه و اصلاح این نقشه ها با توجه به عملیات صحرایی

3- تهیه 5 نقشه زمین شناسی و معدنی با مقیاس 50000 :1 که واجد نقاط معدنی مشخص شده در طرح می باشد.

4- نمونه برداری از مناطق یاد شده و آنالیز نمونه های مذکور.

5- تهیه گزارش مربوط به طرح پی جویی و پتانسیل یابی کانسارهای غیر فلزی.

در این طرح جمعاً تعداد 40 آنالیز بر روی نمونه ها صورت گرفته است و تعداد 100 شبانه روز برای طرح مذکور کار صحرایی صورت گرفته است و نتیجه آن مشخص شدن تعدادی اندیس معدنی می باشد.

در بازدیدهای اولیه این ناحیه سنگ شیلی سیاه رنگ کربناته حاوی ذرات پراکنده سولفید به همراه کانی سبز رنگ و اکسیدهای آهن جلب توجه نموده است.

بر اساس نقشه های تهیه شده و مطالعات انجام شده وجود ناهنجاری های باریت و نیز بیتومین و کمی فسفات و سیلستین به همراه ناهنجاری های سولفورهای آهن (پیریت و مارکاسیت) حاوی مقادیری ارسنیک، روشن گردید. در حالیکه آثار کانیهای مس در سطح زمین یافت نشد. در هر حال نتایج آزمایشات عنصری می تواند امکان حضور عناصر دیگر را بازگو نماید.

مقدمه

منطقه زاگرس کمی کمتر از پهنه میهن را در بردارد، در حالیکه بجز نفت که یک کانسار مواد آلی است، تقریباً هیچ گونه اطلاعات معدنی و علمی و اقتصادی از این ناحیه عظیم در دست نیست. امید است با پیگیری مطالعات که آغازش با این گونه پروژه هاست، بتوان با ایجاد کمترین هزینه توان معدنی آنرا مورد پژوهش و ارزیابی قرار داد.

در اکتشافات ژئوشیمیایی، ویژگی های ژئوشیمیایی و کانی سنگین کمپلکس های زمین شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد. در این ره گذر مسائل نمایان شده در اثر مطالعات فاز قبلی مورد بررسی قرار گرفته و نواحی امیدبخش معدنی با ارزیابی قابلیت تولید معدن آن در فازهای تفصیلی تر بدست می آید.

ناحیه اکتشافی مورد درخواست در خط راست حدود 35 کیلومتری باختر تا شمال باختری شهر ایلام در منطقه ای کوهستانی قرار دارد. گستره مزبور از نظر زمین شناسی در منطقه زاگرس و در قلمرو سنگ های رسوبی با روند ساختاری شمال باختری قرار دارد.

کوشش بر آنست که با ایجاد کمترین هزینه و با بازدهی مناسب طرح اکتشاف ناحیه تدوین گردیده و نتیجه گیری لازم برای پاسخ به سؤال اصلی معدنی ناحیه مزبور،‌ یعنی وجود کانی سازی مس ارائه شود.

خاطرنشان می سازد که زون زاگرس حدود مساحت کشور را در بر گرفته این در حالی است که کمترین اطلاعات زمین شناسی را داراست، به ویژه از نظر تحقیقات معدنی بجز نفت عملاً صفر است شاید زمان آن رسیده باشد که این ناحیه عظیم را برای استفاده از کانیهای صنعتی و مهمتر از آن تحقیق پتانسیل معدنی آن مورد پژوهش قرار داد.

فصل اول

تاریخچة مطالعات قبلی

1-1-مقدمه

استان ایلام طبق تقسیمات زمین شناسی در بخش زاگرس چین خورده یا زاگرس خارجی واقع در جنوب غربی ایران واقع شده است پهنای این زون را 150 تا 250 کیلومتر تخمین زده اند، احتمالاً در برخی نواحی به زیر زاگرس رورانده کشیده می شود. این ناحیه توسط شرکت ملی نفت ایران تهیه شده است علاوه بر مطالعات فوق که بیشتر به صورت ناحیه ای و برای کارهای نفتی صورت گرفته است مطالعاتی که در استان ایلام و در رابطه با مواد معدنی تا کنون صورت گرفته عبارتند از:

- طرح مطالعاتی مواد اولیه مصالح ساختمانی استان ایلام که توسط یک گروه مطالعاتی در سال 1362 صورت گرفته است.

- گزارش طرح مطالعه پی جویی مواد معدنی دولومیت و خاکهای صنعتی استان ایلام – علی امامعلی پور – میرصالح میر – محمدی – مجری طرح: محمدعلی رضا قلی

- گزارش پراکندگی و تخمین ذخیره شن و ماسه شهریور 63 منوچهر سالمی، مجید ابراهیمی ساعتی.

هر چند از دیدگاه زمین شناسی و معدنی نقاط کور فراوانی در استان دیده می شود اما مطالعات فوق کمک شایان توجهی درباره کانسارهای موجود در استان نموده است بطوریکه تقریباً منابع گچ، آهک، شن و ماسه و خاک رس استان شناسایی شده و در بیشتر نقاط نیز به مرحلة بهره برداری رسیده است.

1-2-مشخصات جغرافیائی استان

استان ایلام با مساحتی حدود 19045 کیلومتر مربع تقریباً 2/1 درصد مساحت کل کشور در غرب ایران بین 31 درجه و 58 دقیقه تا 34 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه 24 دقیقه تا 48 درجه و 10 دقیقه

طول شرقی قرار دارد.

استان ایلام از شمال به استان کرمانشاه از غرب به کشور عراق (در حدود 430 کیلومتر از مرز مشترک ایران و عراق در این استان می باشد.) از جنوب به قسمتی از استان خوزستان و از شرق به استان لرستان محدود بوده و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 5 شهرستان 12 بخش و 41 دهستان و 1022 آبادی می باشد. استان تا قبل از سال 1343 یکی از شهرستانهای تابع استان کرمانشاه بوده و سپس با تغییراتی از نظر تقسیمات کشوری و منظم شدن دهستانهای مجاور در سال 1345 به فرمانداری کل و در سال 1353 به استان تبدیل گردید. شهرستان ایلام در فاصله حدود 730 کیلومتری تهران واقع شده و دارای مساحتی در حدود 4000 کیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا 1319 متر می باشد.

شهرایلام در دره ای کوهستانی قرار گرفته و با ارتفاعات کبیر کوه (در جنوب شرقی) و مانشت (شمال و شرق) محصور گردیده است، استان ایلام منطقه ای است کوهستانی که مهمترین کوههای آن عبارتند از: کبیر کوه که بلندترین قله آن ورزین دارای ارتفاع 3062 متر و دینار کوه که بلندترین قله آن 2600 متر ارتفاع دارد، رشد سالانه جمعیت در دهه گذشته 5/4 درصد بوده که در بعضی از بخشهای استان به 7% نیز می رسد. رشد نرخ بیکاری استان حدود 20% می باشد فعالیت اغلب ساکنین استان را دامداری توأم با کشاورزی تشکیل می دهد. از مساحت استان ،469000 هکتار جنگل، 1200000 هکتار مراتع، 200000 هکتار اراضی دیم و 50000 هکتار اراضی آبی می باشد.

در این استان طوایف عرب، لر و کرد وجود دارد که علیرغم تنوع در گویش و فرهنگ همه در اعتقاد به مذهب شیعه اثنی عشری و وفاداری به انقلاب اسلامی مشترک می باشند. (حدود 93/99 درصد مسلمان هستند) با توجه به سرشماری سال 1370 جمعیت استان به حدود (440693) نفر رسید مردم ایلام در زمره

مطمئن ترین مرزداران کشور هستند که طی 8 سال دفاع مقدس با نثار خون شهیدان خود این واقعیت را ثابت کردند.

مهمترین ارتفاعات این استان عبارتند از:

1- کبیر کوه، که جهت آن از شمال غرب به جنوب شرقی استان ایلام بوده و بلندترین قله آن بنام ورزین 3062 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

2- دینار کوه، با ارتفاع 2600 متر از شعب کبیرکوه بوده و بین آبدانان و دهلران واقع است.

3- کوههای یخجیر، سیاه کوه، سرخ کوه، حمرین کوه، از ارتفاعات مهم منطقه محسوب شده و از شعبات کبیرکوه بشمار می روند.

بخش جنوبی استان ایلام که عمدتاً اراضی شهرهای مهران و دهلران را در بر می گیرد، خالی از ارتفاعات و مرکب از دشتهای صاف و هموار است.

دشتها:

دشتهای مهم استان عبارتند از دشت مهران، محسن آب، حسین آباد، دشت کلات، مورموری در آبدانان و دشت عباس.

استان ایلام از نظر اقلیمی جزء مناطق گرم ایران بشمار می رود ولی عامل ارتفاع نقش مهمی در تنظیم وضع اقلیمی وفصول درجه حرارت محلی دارد. خصوصیت یک چنین منطقه ای اختلاف زیاد درجه حرارت شب و روز و بین کوه و دشت می باشد.

در تیر ماه درجه حرارت دما به 40⁰ درجه سانتی گراد می رسد که همین پدیده به فرسایش مکانیکی کمک می نماید. به هنگام گرمای تابستان، مردم ناگزیر به داخل کوهها و دره های واقع بین دو چین خوردگی مهم

کبیرکوه و انجیرکوه پناه می برند و به هنگام سرمای زمستان روانه مناطق شرق بین النهرین می شوند. به این ترتیب تنها منطقه ای که در تمام سال از حداقل رطوبت لازم برای زندگی برخوردار می باشد، همان دره های واقع بین دو چین خوردگی است. باران بهاره در پشت کوه زیاد است. میزان بارندگی در مناطق مهران و دهلران سالیانه حدود 200 تا 300 میلی متر است و در شمال و شمال شرقی استان به 300 تا 900 میلیمتر می رسد. میزان متوسط باران سالانه 390 میلی متر است ولی در ارتفاعات هر زمستان باید انتظار برف را داشت.

هوای سرتاسر ایلام با وجود کوهستانی بودن منطقه در زمستان مه آلود و در تابستان بر اثر گرمای شدید دشت و سوختن علفها و وزش بادها از دشت به کوه غبارآلود است. می توان گفت که روی هم رفته در بخش کوهستانی 8 ماه و در بخش دشتها 4-3 ماه خوش هوائی وجود دارد. به طور کلی می توان گفت که شهر ایلام منطقه ایست که با ارتفاع زیاد سرد سیری بوده و از هوایی سالم بخصوص در فصل تابستان معتدل برخوردار است.

در صورتیکه منطقه مهران چون در دشت واقع شده و ارتفاع کمتری دارد. دارای آب و هوای گرم است (وزش بادهای گرم در تابستان مزید بر گرمای هوای این منطقه در تابستان می شود).

آب :

با توجه به میزان بارندگی و وجود رودخانه های متعدد،‌ اکثر مناطق این استان از نظر تأمین آب دارای شرایط مطلوبی است. ولی با توجه به اینکه محل استخراج معادن عمدتاً در نقاط دور از نواحی مسکونی می باشد مسئله تأمین آب مورد نیاز برای معادن و یا تأسیسات و کارخانجات بهره برداری و تولیدی از اهمیت خاص برخوردار است.

منابع آب سطح استان را در دو بخش آبهای سطحی (رودخانه ها) و آبهای زیرزمینی می توان بررسی نمود:

رودخانه ها:‌ رودخانه های این استان عموماً از کبیرکوه سرچشمه می گیرند و به طرف شرق جریان دارند.تعدادی از آنها به رودخانه سیمره منتهی شده و برخی دیگر از مرز کشور عبور کرده و به خارج از کشور می ریزند. استان از نظر حجم آب رودخانه غنی است و علی الظاهر تعداد رودخانه ها بیش از 11 بستر با آبدهی های مختلف گزارش شده است که مورد استفاده 146 آبادی قرار می

گیرند و بر روی آنها بیش از 255 هکتار از اراضی را آبیاری می کند، مهمترین رودخانه های این استان عبارتند از:

رودخانه های سرابله، چرداول، سراب کلان، سراب زنجیره، گرو، گنجه، کلم، سیکان و شیخ مکانی که اغلب از کبیرکوه سرچشمه گرفته و پس از مشروب نمودن اراضی وسیعی از استان به رودخانه سیمره می ریزد.رودخانه کنجانچم (آبدهی این رودخانه در زمستان و بهار 5-4 متر مکعب در ثانیه و در پائیز و زمستان 2-8/0 متر مکعب و در مواقع سیلابی نیز به 500 متر مکعب در ثانیه می رسد)، چنگوله (5/1 متر مکعب در ثانیه آبدهی دارد و دارای املاح سولفاته و کلرور است)، گاوی (که از جمله رودخانه های سیلابی بشمار می رود و حدوداً 2-1 ماه در سال آب دارد) و میمه (2 متر مکعب در ثانیه آبدهی دارد و دارای املاح فسفره است) از دیگر رودخانه های این استان محسوب می گردد.

آبهای زیرزمینی:

با وجود پهنه های وسیعی از طبقات غیر قابل نفوذ در سطح استان، سفره های آب زیرزمینی در اکثر مناطق وجود داشته و مورد بهره برداری قرار می گیرد.خروج آب زیرزمینی به سطح زمین به صورت چشمه های متنوع، عمدتاً در کنار ارتفاعات دیده می شود که سرچشمه برخی از رودخانه های منطقه را تشکیل می دهند. این چشمه ها اغلب از لایه های آهکی و در

فصل مشترک آهکها با لایه های نفوذ ناپذیر مجاور خارج می گردند مهمترین این چشمه ها در مناطق سراب، سراب کارزان، سراب باغ، دره شهر و سراب آبدانان دیده می شوند.

سفره های آبرفتی در کلیه دشتهای آبرفتی وجود دارد و بر حسب نوع لایه های زمین شناسی اطراف دشت کیفیت آب سفره ها متفاوت است.

در دشت ایلام سطح آب زیرزمینی بالا است و متوسط عمق آب در حدود 3 متر می باشد. کیفیت آب مناسب بوده و از تیپ کربناته است.

در دشت صالح آباد سفره آب زیرزمینی گسترش مناسب دارد لیکن درصد املاح آب بالاست و تیپ آب کلروره و سولفاته است. در قسمتهای جنوبی تر دشت رودخانه کنجانچم دارای آب شور است.

در سفره آب زیرزمینی دشت مهران، سطح آب بالا بوده و میانگین آن بالای 3 متر است. کیفیت آب در بخشی که توسط رودخانه کنجانچم تغذیه می شود مناسب نیست و نسبتاً شور است ولی در بخشی که توسط رودخانه گاوی تغذیه می گردد. از شرایط بهتری برخوردار است.

در دشت دهلران، سطح آب زیرزمینی دشت نسبتاً بالاست و دارای عمقی معادل 6 متر می باشد. کیفیت آب در بخش بالای دشت مناسب است ولی در وسط دشت وجود آب شور محدودیت هائی در بهره برداری از چاههای آب ایجاد می کند.

دشت عباس – گرچه این دشت وسیع توسط آبرفت پوشیده شده است، لیکن ضخامت آبرفت در بخش اعظم دشت ناچیز است. در بخش شرقی دشت وجود آب با کیفیت مناسب امکان بهره برداری از آن را فراهم کرده است. قابل توجه است که سفره آب سطحی این دشت دارای کیفیت نامناسب می باشد.

دشت کارزان – اگرچه وجود چشمه های فراوان در این دشت، حفر چاههای آبرفتی را منتفی می کند، لیکن

می توان اظهار نمود که سطح آب زیرزمینی در این دشت بالا بوده و کیفیت آن مطلوب می باشد.

دشت هلیلان – این دشت نیز دارای سفره های آبرفتی مناسب می باشد. و کیفیت آب آن خوب است سفره های آب زیرزمینی موجود در آهکها نیز می توانند یکی از مهمترین منابع تأمین آب بخصوص در نقاطی که کیفیت آب سفره آبرفتی نامناسب است، باشد. این سفره ها عمدتاً در آهکهای سازند آسماری و ایلام – سروک ذخیره شده اند.

1-3-راههای ارتباطی:

استان ایلام دارای یک شبکه هماهنگ نمی باشد و با توجه به اینکه استان فاقد هر گونه شبکه راه آهن و فرودگاه بوده و روستاها و شهرها پراکنده می باشد. اهمیت یک شبکه صحیح ارتباطی ضروری بنظر می رسد و اتصال استان به خط راه آهن کشور از محور اندیشمک یا محور الیگودرز پیشنهاد می گردد. همچنین فرودگاه که یکی از عوامل اصلی توسعه منطقه بحساب می آید که بحول وقوه الهی تا پایان سال 73 قسمتی از آن به مرحله بهره برداری می رسد. طول راههای اصلی استان بیش از 400 کیلومتر و راههای فرعی آن بیش از 750 کیلومتر می باشد. شبکه راههای موجود باعث اتلاف مقدار متنابهی از تولیدات کشاورزی و دامی استان شده و این مسئله بر توزیع این محصولات در سطح استان مؤثر می باشد مطالعات انجام شده نشان می دهد در صورت ایجاد یک شبکه هماهنگ ارتباطی، استان می تواند بسیاری از مواد اولیه مورد نیاز صنایع غذائی ساختمانی را تأمین نموده و باعث رونق سرمایه گذاری در منطقه و جذب نیروی متخصص گردد.

مجموع راههای در دست ساختمان استان 648 کیلومتر است. همچنین 283 کیلومتر راه نیز مطالعه شده جهت گسترش راههای استان در نظر گرفته شده و 658 کیلومتر راه در دست مطالعه و بررسی می باشد. همچنین در برنامه پنج ساله اول 2 محور اصلی، 11 محور فرعی و 500 کیلومتر راه روستائی در نظر گرفته شده است.

ضمناً با توجه به اتمام عملیات حفر تونل آزادی بطول 1172 متر و راه اندازی آن تا پایان سال 75 نقش مؤثری در ایجاد راه ارتباطی استان دارا می باشد.

فصل دوم

ژئومورفولوژی منطقه

2-1- مقدمه

بطور کلی، سیمای ژئومورفولوژیکی استان را رشته کوهها و نواحی کوهستانی، دشتها و تپه ماهورها تشکیل می دهد، بطوریکه – از کل مساحت استان کوهستانی و عمدتاً پوشیده از جنگل و بقیه را دشتها و تپه ماهورها شامل می شود.

گسترش عمومی رشته کوهها و ارتفاعات در نیمه شرقی و شمال شرقی و گسترش دشتها و نواحی کم ارتفاع در نیمه غربی و جنوبغربی می باشد، ولی این حالت کلیّت نداشته بطوریکه در بین رشته کوههای مرتفع نیز دشت های عموماً کم وسعت قرار دارند که زمینهای مزروعی عشایر بر روی آنها واقع شده است.

عوامل کنترل کننده سیمای ریختار شناسی و چهره پرداز منطقه شامل عوامل ساختاری، لیتولوژیکی و فرآیندهای آب و هوائی می شود.

تکنونیک و عوامل ساختاری نقش عمده ای در ایجاد دشتها، تپه ها، چشمه ها و آبراهه ها در منطقه ایفا کرده است. ساختار عمومی منطقه ساده و شامل طاقدیس و ناودیس های فشرده با روند شمالغرب – جنوب شرق

بوده و امتداد طاقدیسها تا فواصل زیاد (گاهی چندین ده کیلومتری) قابل تعقیب هست، به گونه ای که این طاقدیس ها و اشکال بوجود آمده ناشی از فرسایش آنها عموماً ارتفاعات را تشکیل داده و از لحاظ ریختاری طاقدیس ها پشت نهنگی (Long whale – Back Anticline) را بوجود آورده اند.

ناودیس ها نیز عموماً دشت های بین ارتفاعات را تشکیل داده اند که از گسترش چندانی برخوردار نیستند. در مجموع این ارتفاعات و دشتها بین کوهستانی به تبع از وضعیت ساختاری منطقه در جهت شمالغرب – جنوبشرق کشیده شده اند.

از ریخت هائی که بطور معمول در اکثر طاقدیس ها (که هسته آنها بطور کم و بیش فرسایش یافته) و تحت کنترل شرایط ساختاری بوجود آمده اند. می توان ریخت های خرپشته ای (Hog BACK) و کواستا (Questa) را نام برد ، این ریخت ها مربوط به لایه های تشکیل دهنده یالهای طاقدیس ها می باشد که دارای زوایای (شیب) مختلفی هستند. این اشکال ریختاری در هر دو طرف اکثر طاقدیس های استان مشاهده می شود.

بالاخره، از اشکال مهمی که کمابیش بطور پراکنده در اکثر نقاط استان و تحت کنترل عوامل تکتونیکی بوجود آمده اند، کوه لغزه ها (Land Slides) ، سنگریزه ها (Rock Falls) و ریزش را می توان نام برد. کوه لغزه ها در اکثر طاقدیس ها که هسته آنها بر اثر عوامل ساختاری – فرسایشی نمایان است، دیده می شود. این لغزشها، باعث بهم خوردن نظام طبقات و ریزش نواحی وسیعی شده است یکی از مناطقی که این پدیده در وسعت زیاد بوجود آمده، طاقدیس نخجیر است.

گذشته از عوامل ساختاری، عوامل لیتولوژیکی نیز سهم بسزائی در چهره پردازی ناحیه دارند، و بطوری که سنگهای آهکی و دولومیتی عموماً تشکیل صخره ها، دیواره ها (Cliffs) و پرتگاهها را داده اند، بعنوان

مثال، مرتفع ترین نواحی طاقدیس کبیرکوه را عمدتاً‌ سنگهای آهکی سازند سروک تشکیل می دهند، همچنین سنگهای آهکی و دولومیتی سازند آسماری نیز بطور معمول این اشکال را بوجود می آورند. برعکس سازندهای صخره ساز نامبرده، سازندهائی نیز وجود دارند که بر حسب ویژگیهای لیتولوژیکی خود تشکیل نواحی کم ارتفاع، دشت ها و تپه ماهورها را می دهند. در این میان می توان از سازندهای امیران – گورپی – سورگاه و پابده نام برد که عمدتاً از رسوبات شیلی، مارنی، و تیپ فلیش تشکیل شده اند. البته هر کدام از این سازندها در نواحی گسترش دارند، ریخت های مشخصی را بوجود آورده اند،‌ مثلاً هر جا که سازند گورپی گسترش دارد، دشت ها نمایان هستند، همچنین سازند پابده نواحی شیب داری را از دشت ها و تپه ماهورها بطرف ارتفاعات (سنگهای آهکی صخره ساز آسماری) بوجود آورده اند.

2-2-زمین شناسی ناحیه ای

محدودة جغرافیایی استان ایلام از نقطه نظر تقسیمات زمینی شناسی ایران (اشتوکلین 1968، نبوی 1355، افتخارنژاد 1359) در زون زمین ساختی زاگرس و چین خورده (Fol ded Zagros Zone) یا زاگرس خارجی قرار دارد و بخش مرکزی و غربی زون مزبور را تشکیل می دهند بنابراین اختصاصات استراتیگرافی – تکتونیکی آن از واحد زمین ساختی فوق الذکر تبعیت می کند.

زاگرس چین خورده در جنوب غرب ایران واقع شده (ناحیه قرارداد 1954) واحد شمالشرقی آن، منطبق با منطقه تکتونیکی مشهوری است که راندگی اصلی زاگرس (Zagros Trust) نامیده می شود.

از دیدگاه زمین ساخت جهانی، زاگرس چین خورده حاشیه قاره ای غیر فعال (در مقایسه با زون سنندج – سیرجان) که حاشیه تازه ای فعال محسوب می شود، اقیانوس نئوتتیس را تشکیل می دهد که با روند

شمالغرب، جنوب شرق از باختران تا سراسر لرستان مرکزی و خوزستان شرقی تا جزیره خارک در خلیج فارس کشیده شده است. با توجه به اینکه استان ایلام در زون مورد بحث واقع شده است، لذا بررسی تاریخچه رخدادهای زمین شناسی در این منطقه از کشورمان در گرو شناخت حوادث و رخدادهای روی داده در تکوین زاگرس چین خورده می باشد.

بطور کلی سه مرحله با ویژگیهای متفاوت در تکوین زاگرس چین خورده وجود دارد:

1- مرحلة پلاتفرمی که در این مرحله این زون مانند سایر قسمت های ایران مانند البرز و ایران مرکزی از رسوبات پلاتفرمی (پوشش پلاتفرم) پوشیده شده است. این مرحله از اینفراکامبرین تا تریاس میانی (محتملاً تریاس پایانی) بطول انجامیده است. در این مدت بخش هائی از آن خارج از آب بوده اند زیرا که رسوبات سیلورین تا پرمین در برخی نقاط حتی در حفاریهای نفتی هم مشاهده نشده است. رسوبات این مرحله در استان ایلام برونزد نداشته و با رسوبات جدایی پوشیده شده اند.

2- مرحله بزرگ ناودیسی که از تریاس پایانی تا میوسن بطول انجامیده است. در اواخر تریاس، این قسمت از ایران از سایر مناطق جدا شده و بصورت حوضه فرو افتاده ای که دائماً در حال نشت بود (حوضه رسوبی زاگرس) در آمد که در آن رسوبات مزوزرئیک تا میوسن با ضخامتی حدود 1000 متر رویهم انباشته شده اند. البته وجود رسوبات تبخیری که از گسترش نسبتاً زیادی برخوردار هستند و برخی از نبردهای چینه ای کوتاه مدت، نشانه ای از حرکات قائم (اپیروژنیک) در این حوضه بوده است.

در استان ایلام قدیمی ترین رسوبات این مرحله که دارای برونزد می باشد، مربوط به نئوکومین (سازند گرو) است که منحصراً‌ در هسته طاقدیس کبیر کوه (در نتیجه فرسایش طاقدیس) گزارش شده است.

رسوبات تشکیل شده در این مرحله از تکامل زاگرس چین خورده، در طی آخرین فاز آلپی (میوبلیوسن) چین

خوردگی پیدا کرده همگی از آب خارج شده اند. بطوریکه بعد از آن رسوبات تخریبی ناشی از فرسایش ارتفاعات (کنگلوسرای بختیاری) که در محیط های دریاچه ای و رودخانه ای ته نشین شده اند بصورت دیگر شیب رسوبات قدیمی تر را پوشانده اند.

این رسوبات در استان ایلام گسترش زیادی برخوردار بوده و در نواحی صالح آباد، آبدانان دهلران، هلیلان ضخامت های قابل توجهی از آنها مشاهده می شود.

3- مرحله جدید یا پس از فاز کوهزائی که عبارت است از مرحلة‌ کوهزائی پا سادنین که در نتیجه آن تمام فلات ایران تحت تأثیر قرار گرفته و در منطقه زاگرس کنگلومرای بختیاری هم چنین خوردگی پیدا نمود.

بطورکلی از اختصاصات زون زمین ساختی نامبرده آن است، که هیچ نوع فاز ماگمائی و یا متامورفیسم در آن تأثیر نکرده بنابراین بسیاری از کانسارهای فلزی و غیر فلزی که منشاء ماگمائی (ماگما توژن) و دگرگونزاد دارند در این حوضه تشکیل نگردیده و منابع معدنی منحصر به منابع رسوبی گشته است، با این توصیف مواد معدنی تشکیل شده در رابطه با شرایط رسوبگذاری و یا ژنزو تکوین حوضه رسوبی فوق بوده است.

تأثیر فازهای مختلف تکتوتیکی در این حوضه که به صورت حرکات خشکی زائی عمل نموده است، باعث تغییر شرایط رسوبگذاری حوضه در جهات مختلف افقی و قائم (تغییرات جانبی، عمودی رخساره ای) و همچنین تغییر شرایط دیاژنزی شده است که در نهایت در تشکیل ذخایری چون نفت و گاز و همچنین ذخایر غیر فلزی نظیر گچ که پتانسیل بالائی از آن در استان وجود دارد، آهک و دولومیت مؤثر بوده است.

با توجه به مطالب فوق الذکر، مطالعه ذخایر معدنی در استان ایلام بدلیل منشأ رسوبی آنها جدا از شناخت اختصاصات حوضه رسوبی امکان پذیر نبوده و مستلزم آگاهی بر واحدهای لیتولوژیکی و شرایط تشکیل، تکوین و دیاژنز آنها و تغییرات بعدی در اثر عوامل تکوینی، فرسایشی و غیره است، بنابراین آگاهی بر اختصاصات سنگ شناسی سازندهای زمین شناسی (استراتیگرافی) و تغییرات آن در سطح منطقه به ما امکان می دهد که با وقت کافی راجع به وضع گسترش و تغییرات مواد معدنی نتیجه گیری نموده و آن را تعمیم دهیم.

از نظر توالی چینه شناسی و گسترش رخساره های رسوبی در این استان دو توالی رسوبی تقریباً متمایز قابل تشخیص می باشد. اولی توالی رسوبی است که شامل سازنده های گرو – سروک – سورگاه ایلام – گور پی – بابده – آسماری (شامل ممبر کلهر) گچساران – آغاجاری و بختیاری می باشد.

این توالی در مناطق جنوب، جنوبغرب و شمال غرب دارای گسترش می باشد که در واقع بیشترین قسمت استان را تحت پوشش قرار می دهد.

توالی دوم شامل سازندهای گورپی – امیران – نله زنگ – گشکان – آسماری – گچساران – آغاجاری و گنگلومرای بختیاری می باشد که در نواحی شمالشرقی استان گسترش دارند.

بررسی پتانسیل معدنی استان ایلامبیتومین و قیر طبیعیژئو مرفولوژی منطقه